صدرنشینی ایران در ضایعات کشاورزی و چالش‌ها

 

ید جعفر حسینی دبیر نظام صنفی مرودشت در خصوص ضایعات کشاورزی گفت: در بخش کشاورزی محصولات زراعی باغی و دامی ضایعات به دو بخش پیش ازتولید و پس از تولید تقسیم می شود.

در حوزه پیش از تولید ضایعات آب داریم که حیاتی‌ترین ماده برای بشر است و هدر رفت آن بالا می‌رود و در بحث بهره‌وری وقتی بذر بیشتری مصرف می کنیم و برای رسیدن به همان تولید با بذر کمتر می توان کار کرد به نوعی ضایعات است .

 

 

در حوزه پس از تولید به دلیل کمبود تجهیزات و فرسوده بودن ماشین‌آلات کشاورزی مثلا در بحث برداشت گندم و کلزا وقتی کمباین تخصصی نداشته باشیم ضایعات ما زیاد می‌شود.

 

کلزا به دلیل ریز دانه بودن و به دلیل اینکه همه آن به صورت یکنواخت و همزمان رسیده نمی‌شود باید دوبار برداشت بشود و باید با کمباین مخصوص برداشت شود ولی چون کمبود هست با کمباین گندم برداشت می شود و هم ریزش را بالا می برد و هم شکستگی دانه های کلزا را در پی دارد.

 

در حوزه کاشت هم مشکل داریم. وقتی ادوات قدیمی باشد بذر بیشتری مصرف می‌شود. به طور مثال 200 هزار بذر کشت می‌کنیم که صدهزار آن برداشت کنیم.  به دلیل اینکه ماشین آلات کاشت به روز نشده و فرسوده هستند.

 

از سویی به دلیل نداشتن بسته‌بندی در حوزه صنایع تبدیلی و تکمیلی هم ضایعات داریم، همچنین در حوزه میادین محصولات در آنجا تبدیل به ضایعات می‌شود.

 

در بحث بازار هم تاثیر دارد در این چند ساله وقتی محصول گوجه و سیب‌زمینی بازار مناسبی برای آن ایجاد نشده صادرات کمتر شده و بیشتر آن به ضایعات تبدیل شده و سرمایه‌ها به هدر رفته است. همه اینها نیاز به برنامه‌ریزی دارد که ضایعات کم بشود و بهره‌وری را بالا ببریم.

 

حتی برخی موارد با جلوگیری از ضایعات می توان از وارداتش جلوگیری کرد، مثلا در گندم اگر از زمان پیش از تولید، کاشت، برداشت و غیره 20 درصد ضایعات داریم که معادل گندمی است که وارد می‌شود.

 

در بحث برنج در این چند سال اخیر کمباین‌هایی وارد کشور شد که کمک کرد در برداشت این محصول، مثل کمباین‌های زنجیری که کمک فراوانی به کشاورزان کرد.

 

همچنین ما در کشور به دلیل توپوگرافی اراضی و هم به دلیل قانون ارث زمین‌ها تقسیم شده و کوچک شده و با کوچک شدن آن مکانیزاسیون کمتر می‌شود و در نتیجه ضایعات بیشتر می‌شود.

 

در ادامه پرویز اوسطی عضو کمیسیون کشاورزی مجلس در خصوص موضوع برنامه گفت: بحث ضایعات  کشاورزی جز اولویت‌های کمیسیون کشاورزی است. براساس آمار و اطلاعات ایران جزو بالاترین‌ها در هدر دادن محصولات کشاورزی است. 13 تا 15 میلیارد متر مکعب هزینه آب هست عدد 40 هزار میلیارد تومان دورریز کشاورزی است و اولویت ما و مسئولان اجرایی باید باشد.

 

 

در ضایعات محصولات کشاورزی نیازمند قانون ، کار کارشناسی و سیاست گذاری هستیم . در قانون برنامه چهارم پیش بینی شده بود این ضایعات به نصف برسد که محقق نشد.

 

باید در برنامه هفتم توسعه این موضوع را به جد دنبال کنیم. باید یک نهاد متولی این امر بشود.

 

این عضو کمیسیون کشاورزی در ادامه افزود: ما باید با اولویت بحث ضایعات کشاورزی را دنبال بکنیم . تنوع مصولی زیاد داریم، شصت محصول داریم که بیست محصول نود درصد ضایعات را تشکیل می دهد و بیشترین آن مربوط به  پنج محصول گندم ، سیب زمینی ، سیب درختی ، گندم و خرما است .

 

ما یک جا نمی توانیم همه را دنبال بکنیم . بهتر است از همین پنج محصول شروع کنیم و ضایعات این محصولات را کاهش دهیم.

 

 

آقای جعفر حسینی در ادامه بحث گفت: در اصلاح قانون تضمین خرید محصولات اساسی کشاورزی به منظور حمایت از تولید و جلوگیری از ضایعات محصولات کشاورزی دولت مکلف به تعیین قیمت متناسب با هزینه‌های واقعی تولید است که وقتی قیمت‌ها متناسب با هزینه واقعی باشد و کشاورز از آن استقبال بکند کمک به کاهش ضایعات می‌کند و اجرایی شدن سریع آن به کشاورز کمک می‌کند.

 

شورای اقتصاد قیمت گندم و بقیه محصولات را اعلام کرد و بهتر است مجلس ورود کند (این قیمت‌ها موحب دلخوری کشاورزان شده است) امیدواریم با ورود مجلس قیمت‌ها اصلاح شود.

 

 

دکتر محمد قربانی عضو هیئت علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی در خصوص کاهش ضایعات محصولات کشاورزی نیز گفت: اعداد و ارقام ضایعات خیلی بیشتر از آن چیزی است که بیان می‌شود.

 

دو نوع ضایعات داریم یکی کمی و فیزیکی و دیگری ضایعات کیفی که روی کیفیت کالا تاثیر می گذارد.

 

24 میلیارد دلار حجم ضایعات اعلامی است اما رقم واقعی آن بیش از 35 تا 40 میلیارد دلار است.

 

 

اتفاقات نامیمونی در بخش کشاورزی رقم می زند مثل تزریق فقر به جامعه کشاورزی که نمی‌توانند ارزش افزوده نهایی دریافت بکنند.

 

قیمت کالا در زنجیره تامین کشاورزی افزایش پیدا می کند

 

رفاه مصرف‌کننده تحت تاثیر قرار می گیرد که باید به آن توجه کرد.

 

چرا این اتفاقات رقم می خورد. عدم توجه به ریسک‌های موجود در فرآیند تولید تا سفره مصرف‌کننده است. ریسک انتخاب بذر مراقبت‌ها در فرآیند داشت و کاشت و برداشت، ریسک بازار، حمل و نقل و انبارداری که در پروسه بازاریابی شکل می‌گیرد که ضایعات را تشدید می‌کند.

 

نکته دیگر ما هنوز نتوانستیم به تاثیر دانش در کاهش ضایعات اعتماد بکنیم.

 

نهادهای مختلف در بخش کشاورزی داریم مثل نظام صنفی، اتحادیه‌ها و تعاونی‌ها در حوزه آموزش و کاهش ضایعات تاثیر گذار باشند که این اتفاق نمی افتد.

 

حق واقعی کشاورزان این قیمت‌ها، ضایعات و ریسک‌ها نیست .

 

نکته دیگر اینکه ما هنوز بعد از چهل سال نتوانستیم حسابداری و مدیریت کالاهای کشاورزی را نهادینه کنیم. برای جلوگیری از ضایعات نیاز به حسابداری کشاورزی است که محصول چقدر تولید بشود و شکل و فرم و فرآیند تولید آن مشخص شود.

 

هنوز مرکز کنترل زنجیره تامین مشخص نکردیم (مدیریت سنتی است) در این زنجیره اگر مرکز هوشمند شکل بگیرد هم تولید کننده و هم مصرف کننده منتفع خواهند شد.

 

 

به طور مثال 288 میلیون جوجه در 4 روز اول از دست می دهیم و اگر ده درصد کاهش دهیم و تبدیل جیره را دو دهم کاهش دهیم در خوراک صرفه جویی زیادی خواهد شد این یعنی جلوگیری از ضایعات.

 

اگر مدیریت در سطح کلان کشور کارآمد باشد مدیریت در سطح بنگاه های خصوصی (مزرعه) ارتقا پیدا می کند.

 

محسن نقاشی دبیر فدراسیون تشکل های صنایع غذایی و کشاورزی درباره ضایعات بخش کشاورزی در برنامه چشم‌انداز شبکه ایران کالا گفت: دولت باید از کارهای اجرایی کشاورزی کناره‌گیری کند و ناظر و هدایت کننده باشد و تشکل‌ها  و کشاورزان خودشان می‌دانند چکار کنند. متاسفانه اینطور نیست تا الگوی کشت نداشته باشیم .

 

در همه جا کشاورزی قراردادی متداول است و اگر این کار در کشور بشود کشاورز در اتحادیه ها قرارداد ببندند هم کشاورز راضی خواهد بود وهم صنایع تبدیلی بهتر کار می کند. الان هم کشاورز راضی نیست و هم صنایع تبدیلی درست کار نمی کند.

 

الان خاک را از بین می بریم آب را هدر می دهیم چون الگوی کشت نداریم. وقتی در کشت قراردادی قرار بگیرد کشاورز با قرارداد محصولش را می فروشد . این بحث با حاکمیت می تواند شکل بگیرد و با این قراردادها  و تضمین آن مشکلات حل می شود.

 

باید با برنامه ریزی و آموزش و علم و استفاده از تجربیات کشورهای دیگر مشکلات را حل کنیم.

 

سید جعفر حسینی دبیر نظام صنفی مرودشت هم گفت: همینطور که گفته  می شود ممکن است کشاورز خلف وعده کند کارخانه‌ها هم خلف وعده می‌کنند و به دلیل سو مدیریت اجرای الگوی کشت با مشکل مواجه شده است. اصل اولیه این است که مدیریت اصلاح بشود و زیرساخت‌ها فراهم بشود.

 

فریدون دشتیاری هم گفت: درخصوص ضایعات برخی نکاتی که گفته نشد عرض می کنم .

 

ضایعات ناشی از کاشت ، داشت و برداشت ، مشخص است اما بحث ماشین آلات در خصوص برنج آنچه استفاده می شود محدود و با قیمت گران است و کشاورز نمی تواند آنرا تهیه کند. برخی افراد که سرمایه گذاری کرده اند و به کشاورزان خدماتی می دهند که معایبی دارد . کشاورز در یک دوره مشخص کار می کند عمدتا باید در یک ماه انجام بشود و این باعث می شود دستگاه‌ها نتوانند چرخه کامل درو را انجام دهند. شالی بعد از درو باید خشک بشود و بعد به کارخانه های برنج کوبی برود. اگر این اتفاق نیفتد بخشی از برنج هدر می رود. کارخانه های شالی کوبی کفاف کار کشاورزان را نمی دهد.

 

دکتر قربانی عضو هیئت علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی هم در پایان برنامه گفت: آنچه نادیده گرفته شده الگوی کشت چیزی جز سبد گردانی نیست و این سبد باید برای کشاورز ارزشمند باشد که تولید بکند.