طبق آمار سازمان جهاد کشاورزی مازندران از یک هزار و ۲۶۸ واحد شالیکوبی استان که از سوی سازمان‌های صنعت، معدن و تجارت و جهاد کشاورزی دارای پروانه بهره‌برداری است، ۹۵۰ واحد فعال هستند که با حمایت‌های دولت در یک دهه اخیر ۳۵۰ واحد شالیکوبی استان پیشرفته و مدرن شدند که اکنون ضایعات کیفی تبدیل شالی به برنج سفید در این واحدها به هفت درصد کاهش یافته است.
ضایعات کیفی به معنای کاهش میزان نیم دانه و شکستگی برنج است که در شالیکوبی های سنتی میزان شکستگی در هر ۱۰۰ کیلوگرم تا ۲۰کیلوگرم می رسد. اگر چه دانه‌های شکسته که به آن " نیم دانه " گفته می شود در صنعت آرد برنج فراوری می شود، اما ارزش آن برای کشاورز نصف قیمت برنج و یا حتی کمتر است.
به طور متوسط در تبدیل یک میلیون و ۴۰۰ هزار تن شالی تولیدی در مازندران حدود ۹۵۰ هزار تن برنج سفید حاصل می‌شود که در واحدهای شالیکوبی سنتی حدود ۲۲۰ هزار تن آن برنج نیم دانه است و در حالی که در شالیکوبی‌های مدرن این میزان به حدود ۷۰ هزار تن نیم دانه کاهش می یابد.
در تحلیل دیگر این آمار می توان گفت که اگر سرانه مصرف برنج در کشور را ۳۶کیلو گرم محاسبه کنیم با افزایش تولید ۱۵۰ هزار تنی ناشی از کاهش شکستگی برنج در شالیکوبی‌های مدرن ، برنج بیش از ۴میلیون نفر تامین می شود.
همچنین این مساله منجر به افزایش درآمد کشاورزان نیز می شود چراکه کشاورز اگر شالی خود را در شالیکوبی های مدرن به برنج سفید تبدیل کند ، در هر تن تا ۱۳۰کیلوگرم برنج سفید یکدست بیشتری بدست می آورد که می تواند با قیمت کامل به فروش برساند.
به هر حال، مکانیزاسیون کشاورزی در مازندران قدم بزرگی است که برداشته شده ولی تکمیل زنجیره آن باید با نگاه علمی و حفظ منافع کشاورز و امنیت غذایی کشور شتاب بیشتری بگیرد.
بررسی های میدانی نشان می دهد که درو مکانیزه شالی در چند سال اخیر با افزایش دستگاه های کمباین مخصوص درو هر چند موجب کاهش زمان و هزینه های برداشت شده اما ارسال به یکباره صدها هزار تن شالی برای تبدیل به برنج با توجه به ساختار فرسوده شالیکوبی ها و نیز نبود تجهیزات دیگر چون خشک کن های واسط موجب ضرر و زیان به کشاورزان شده است.
در برداشت مکانیزه شالی دانه‌ها از خوشه‌های طلایی جدا شده و به اصطلاح همزمان درو خرمنکوبی صورت می گیرد و با این روش رطوبت ۲۵درصدی ناشی ازساقه زنده به شلتوک می رسد که باید در کمتر از ۲۴ساعت از گونی خارج و به مدت ۴۸ تا ۷۲ ساعت در دمای ۳۰ تا ۴۰ درجه خشک شود، تا خطر بنددارشدن و بالا رفتن ضریب شکستگی از بین برود.
از آنجایی که ظرفیت خشک کن ها در شالیکوبی های استان مازندران محدود و حجم شالی برداشت شده به صورت مکانیزه بالا است، خشک کن های موجود جوابگو نبوده و این مساله موجب بند دار شدن و در نتیجه بالا رفتن درصد شکستگی برنج تا حد ۲۰ درصد محصول می شود.
در گذشته در برداشت دستی شالی‌ها از ساقه با داس درو و به مدت سه روز روی ساقه در مزرعه و در معرض هوای آفتابی خشک می شده است و سپس با جمع آوری آن خرمنکوبی انجام می گرفت. در این روش شالی خشک شده مدت ها قابلیت نگهداری داشت و حتی در این روش شالیکاران معتقدند که هر چه شالی به صورت شلتوک نگهداری شود کیفیت آن در تبدیل به برنج سفید بهتر می شود.
هرچند شالیکاران به اهمیت شالیکوبی های پیشرفته در کاهش شکستگی واقف هستند ، اما برای اینکه شالی نم دار با مشکل مواجه نشود، به ناچار شالی ها را به شالیکوبی های سنتی تحویل می دهند.در حالی که شالی های نم دار باید در کمتر از سه تا پنج روز از گونی خارج و وارد خشک کن ها شود، اما به دلیل حجم بالای برداشت شالی ها، شالیکاران در شالیکوبی های مدرن با نوبت دهی ۱۰ تا ۱۳ روزه مواجه هستند.
نخستین برداشت مکانیزه شالی مازندران ۲هفته پیش در سطح یک هکتار از اراضی شالیزاری روستای قیلیان کلاً شهرستان آمل طی آیینی با حضور استاندار مازندران و مسئولان مرتبط استانی و شهرستانی آغاز شد.طبق آمار سازمان جهاد کشاورزی مازندران امسال حدود ۲۱۴ هزار و ۳۰۰ هکتار از زمین های استان زیر کشت شالی رفته است که دستکم ۱۰ هزار هکتار بیشتر از سال گذشته است.
بر اساس اعلام جهاد کشاورزی مازندران اکنون حدود نیمی از شالی های ۱۱۰هزار هکتاری حوزه آبریز هراز در شهرستانهای فریدونکنار، آمل، بابل، بابلسر و محمودآباد برداشت شده است.
سید حسین هاشمی شالیکاری از بابل می گوید: درو مکانیزه شالی هزینه برداشت را به شدت کاهش می دهد ، اما کارخانه های پیشرفته در خشک کردن به موقع شالی با مشکل مواجه هستند.
این شالیکار گفت: زنجیره مکانیزه شدن فعالیت برنجکاری باید در تمامی بخش ها بوجود اید، اینکه در یک روز با یک کمباین حدود ۳هکتار درو و خرمنکوبی صورت گیرد (کاری که درگذشته توسط یک کشاورزبا اعضای خانواده ۱۵ روز زمان می برد) ولی ظرفیت خشک کن ها کافی نباشد، مشکل ساز شده است.
وی توضیح داد: اگرچه فعالیت شالیکوبی های پیشرفته باعث شده تا درصد شکستگی و خرده برنج در مجموعه تولید شالیکاری تا هفت درصد کاهش بیابد،ولی در برداشت مکانیزاسیون اگر شالی نم دار تبدیل به برنج سفید شود، متضرر می شویم به همین دلیل مجبور به تحویل شالی به شالیکوبی های سنتی هستیم که البته آنان نیز با حجم بالای ورود شالی نم دار مواجه هستند.
حداقل اعتبار مورد نیاز برای مدرن سازی هر شالیکوبی پنج میلیارد تومان
رئیس اداره فناوری های مکانیزه جهاد کشاورزی مازندران با بیان اینکه دو سوم از حدود یک هزار واحد شالیکوبی فعال استان با تجیهزات سنتی فعال هستند ، گفت: به دلیل بالا بودن قیمت تجهیزات ، نداشتن وثیقه لازم متقاضیان و البته کمبود اعتبار مدرن سازی کارخانه ها به کندی پیش می رود.
پرویز موسی نژاد حداقل سرمایه مورد نیاز برای مدرن سازی یک واحد شالیکوبی را پنج میلیارد تومان اعلام کرد و افزود: امسال در خط اعتباری مکانیزاسیون کشاورزی استان مازندران ۷۳میلیارد تومان تخصیص داده شده است که فقط به سه متقاضی پشت نوبتی پرداخت می شود.
وی با بیان این نکته که البته فرصت جذب تسهیلات مکانیزاسیون کشاورزی از استان های دیگر که نتوانند جذب کنند، وجود دارد، ادامه داد: به رغم وجود متقاضی زیاد برای دریافت تسهیلات اما بیشتر آنان وثیقه لازم و مورد نیاز را در اختیار ندارند.
رئیس اداره فناوری های مکانیزه جهاد کشاورزی مازندران در عین به اهمیت مدرن سازی شالیکوبی ها در کاهش ضایعات در تبدیل شالی به برنج سفید اشاره کرد و گفت: درصد شکستگی برنج در شالیکوبی های مدرن به کمتر از پنج درصد نیز می رسد.
وی استقبال کشاورزان به شالیکوبی های مدرن را بیش از حد دانست و گفت: به دلیل حجم بالای شالی که تا ۹۵ درصد آن به صورت مکانیزه همراه با درصد رطوبت بالا و یا نم دار برداشت می شود و نیاز به خشک کن دارند، این واحد ها جوابگو نیست و کشاورزان به ناچار باید شالی را در واحدهای سنتی ببرند.
شالیکاری در مازندران در یک روند آرام در چهار دهه گذشته چهره مدرن به خود گرفته و از کشت و برداشت سنتی با دست در قطعات کوچک به استفاده از انواع ماشین ها در نشا تا برداشت شالی در اراضی نوسازی شده و در قطعات یک پارچه تغییر یافته است.
یکپارچه سازی شالیزارها از مهم ترین راهکارها برای بهبود روند تولید برنج است و عملیاتی شدن این طرح در سالهای اخیر کاهش هزینه ها، افزایش تولید، کاهش مصرف آب و نیز اسان شدن کشت برنج را در پی داشته است.
استان مازندران ۱۱ درصد ارزش افزوده اقتصادی تولیدات بخش کشاورزی کشور را در اختیار دارد که حدود ۴.۵ برابر میانگین کشور و حائز رتبه اول است و برنج به عنوان گل سرسبد کشاورزی مازندران با تولید بیش از یک میلیون تن برابر با حدود ۴۲درصد مورد نیاز کشور در این استان تامین می شود.
برنج از محدود محصولات کشاورزی است که در هر سه مرحله کاشت، داشت و برداشت با مشقت فراوانی همراه است و کشاورزان برنج کار همواره از مرحله شخم و شیار، خزانه گیری تا برداشت و تبدیل آن به برنج سفید باید شبانه روزی تلاش و مراقبت کنند تا بتوانند محصول قابل قبولی را تولید کنند.
اهمیت کشت شالی به عنوان یک ماده غذایی استراتژیک و نقش آن در امنیت غذایی کشور در مازندران همواره مورد تاکید بوده و بر همین اساس مکانیزه کردن هر چه بیشتر برنجکاری با بکارگیری ماشین های مدرن سبب شد تا دغدغه کشاورزان برخلاف سال های پیش از انقلاب به حداقل ممکن برسد.
طرح تسطیح و یکپارچه سازی اراضی شالیزاری به عنوان مهمترین زیرساخت و اثرگذارترین عامل برای دستیابی به خوداتکایی در تولید برنج از دهه ۷۰شمسی مورد توجه قرار گرفته و امروز حدود ۳۰ درصد از ۲۲۰ هزار هکتار شالیزارهای استان مازندران مجهز به این طرح شدند.
هر چند طرح تسطیح یکپارچه سازی زمین های شالیزاری به دلایل مختلف تا حدودی به کندی پیش می رود اما مسئولان با پرداخت تسهیلات در خرید ادوات و تجهیزات کشاورزی، علاوه بر اینکه امروز تا ۹۵درصد شخم و شیارها با تراکتور انجام می شود ، ۳۰درصد نشاء کاری و ۹۰ درصد برداشت نیز به صورت مکانیزه انجام می شود.
مکانیزاسیون در بخش‌های مختلف کشاورزی با ایجاد خط اعتباری توسط دولت تدبیر و امید از سال ۹۲ مورد توجه قرار گرفته است، به همین دلیل شاهد رشد قابل توجه در زمینه شخم و شیار با تراکتور ،نشاکاری و برداشت مکانیزه شالی برنج در استان هستیم.
بر پایه آمار سازمان جهاد کشاورزی مازندران طی سالهای ۹۲ تاکنون بیش از ۹هزار دستگاه انواع ماشین آلات شامل تراکتور، انواع نشاکار و کمباین های مخصوص برداشت برنج به ناوگان کشاورزی استان اضافه شده است.
کشاورزان مازندران سالانه با تولید بیش از یک میلیون تن برنج سفید، ۴۲ درصد نیاز کشور را تامین می‌کنند.