ایران یکی از بزرگترین تولیدکنندگان گندم در جهان است که دولت به منظور تامین نیاز مصرفی خود اقدام به خرید تضمینی این محصول اساسی از کشاورزان می کند. ایران در دو مقطع 1384 تا 1387 و 1395 تاکنون به خودکفایی در تولید گندم دست پیدا کرده است.
دولت هرساله بر اساس قانون تضمین خرید محصولات اساسی کشاورزی در اول هر سال زراعی باید اقدام به تعیین قیمت خرید تضمینی این محصول اساسی کند و در فصل برداشت گندم نیز محصولات تولید شده را از کشاورزان خریداری نماید. دولت همچنین باید هر ساله قیمت خرید تضمینی گندم را به نحوی تعیین کند که قیمت اعلام شده از هزینه های نهایی تولید محصول پائین تر نباشد.
در این راستا بررسی وضعیت اجرای قانون تضمین خرید محصولات اساسی کشاورزی نشان می دهد چنانچه دولت این قانون را به درستی اجرا کند میزان خرید تضمینی گندم به صورت مناسب افزایش می یابد.
*کاهش قابل توجه میزان خرید تضمینی گندم در سال 98
مسئولین وزارت جهاد کشاورزی در سال جاری با توجه به وضعیت مناسب بارش ها اقدام به پیش بینی رشد قابل توجه میزان تولید گندم نیز کردند. در این راستا، عباس کشاورز معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی در خرداد ماه سال جاری گفت: «امسال بیش از 14 میلیون و 500 هزار تن گندم در کشور تولید می شود که بیش از نیاز داخلی است».
اما علیرغم پیش بینی قابل توجه وزارت جهاد کشاورزی در خصوص میزان تولید گندم، عدم تعیین درست قیمت گندم توسط دولت باعث تحت تاثیر قرار گرفتن میزان خرید تضمینی این محصول اساسی شده است. در این راستا، اسماعیل اسفندیاری پور مجری طرح گندم وزارت جهاد کشاورزی در گفتگویی در تاریخ 8 تیرماه اعلام کرد: «خرید گندم از کشاورزان در مقایسه با سال گذشته چهار تا پنج درصد کمتر است این در حالی است که با توجه به افزایش تولید در سال زراعی جاری انتظار بر این است که روند خرید و تحویل گندم دست کم 10 تا 15 درصد نسبت به سال قبل بیشتر باشد».
*دو دلیل اصلی کاهش خرید تضمینی گندم در سال جاری
اما کاهش میزان خرید تضمینی گندم در سال جاری علیرغم تولید قابل توجه این محصول اساسی حاکی از دو نکته بسیار مهم است که چندی پیش کارشناسان نیز به آن تاکید داشتند:
الف- قیمت خرید تضمینی گندم با توجه به قانون تضمین خرید محصولات اساسی کشاورزی باید حداقل به اندازه تورم و هزینه های تولید این محصول زراعی تعیین می شد که متاسفانه دولت بدون توجه به این موضوع نهایتا با قیمت 1700 تومانی موافقت کرد. به همین دلیل کشاورزان با توجه به قیمت جهانی گندم و قیمت این محصول در کشورهای همسایه مانند عراق که گاهی تا 4 هزار تومان نیز می رسد، تمایل چندانی به فروش گندم به دولت ندارند و به دنبال فروش گندم‌های خود در بازار آزاد هستند.
ب- بررسی قیمت خوراک دام نظیر جو و یونجه نشان می دهد که نرخ این محصولات در بازار آزاد بسیار بیشتر از قیمت گندم است.
تفاوت قیمت گندم با نهاده های دامی منجر به کاهش انگیزه کشاورزان برای فروش گندم های تولید شده به دولت نیز شده است. در این راستا بسیاری از کشاورزان رقم قابل توجهی از گندم های تولید شده خود در سال جاری را وارد چرخه خوراک دام کردند که این موضوع نیز باعث کاهش قابل میزان خرید تضمینی گندم شده است.
*لزوم اصلاح سریع قیمت خرید تضمینی گندم برای تداوم خودکفایی در تولید این محصول
به همین منظور و با توجه به وضعیت تولید و خرید تضمینی گندم در سال جاری انتظار می رود تا مسئولین دولت و نمایندگان مجلس هر چه سریعتر نسبت به اصلاح قیمت خرید تضمینی گندم مانند سال 1392 که سه بار قیمت خرید تضمینی در فصل برداشت گندم افزایش پیدا کرد، اقدام جدی انجام دهند تا شاهد از دست رفتن خودکفایی در تولید گندم در سال رونق تولید نباشیم.
بررسی ها نشان می دهد قیمت گندم در سال جاری با توجه به قیمت جهانی گندم که در شرایط کنونی بر اساس نرخ ارز نیما حدود 2500 تا 3 هزار تومان است باید حداقل 2500 تومان به ازای هر کیلو تعیین شود. گفتنی است چنانچه دولت بخواهد مانند سال 1391 به منظور تامین گندم مورد نیاز خود اقدام به واردات 6 میلیون تنی از این محصول کند باید بیش از 3.6 میلیارد دلار از منابع ارزی خود را به واردات گندم اختصاص دهد.
از سویی دیگر بررسی گزارش نهادهای کارشناسی نظیر مرکز پژوهش های مجلس و کمیته اقتصاد مقاومتی مجلس نشان می دهد حل نهایی مشکلات مربوط به خرید تضمینی گندم منوط به افزایش ضمانت اجرایی قانون تضمین خرید محصولات اساسی کشاورزی است. به همین منظور نیز نیاز است تا کمیسیون کشاورزی مجلس برای حل هرچه سریعتر مشکلات این قانون رسیدگی کنند.
طبق نظر نهادهای کارشناسی مذکور باید مسئولیت قیمت گذاری گندم با توجه به وظایف وزارت جهاد کشاورزی در امر تولید و خرید گندم از شورای اقتصاد به این وزارتخانه واگذار شود تا روند قیمت گذاری و نظارت بر قانون توسط نمایندگان مجلس با شفافیت بیشتری صورت بگیرد.