سالهاست دانشمندان اینگونه استدلال می‌کنند که افزایش جمعیت سبب افزایش نیاز به تولید مواد غذایی می شود، از سوی دیگر تولید مواد غذایی توان پاسخ گویی به حجم تقاضا را نخواهد داشت و سبب افزایش قیمت مواد غذایی و کاهش مصرف مردم خواهد شد و در بلند مدت قحطی، فقر و گرسنگی به بار خواهد آورد. اما واقعیت چیست؟
از منظر برخی دانشمندان، حتی فن آوری هم توان پاسخگویی به این سطح از تقاضا برای مواد غذایی را ندارد، علاوه بر این زیر ساخت های لازم مانند خاک، آب و شرایط تولید غذا در بسیاری از کشورها وضعیت پایدار ندارد و در دوره های مختلف بر تولید مواد غذایی تاثیر خواهد گذاشت. این استدلال ها سبب شد تا سیاست مداران و دانشمندان جهان در دهه های 60 و 70 به این قطعیت برسند که افزایش جمعیت، گرسنگی را به همراه خواهد داشت و باید سدی محکم در مقابل سیل افزایش جمعیت تهیه کرد. آنها اینگونه پیش بینی می کردند که سرانه ی مصرف مواد غذایی مخصوصا در کشورهای در حال توسعه با افزایش جمعیت کاهش خواهد یافت، زیرا آنها توان تامین سرمایه و تکنولوژی لازم برای تولید مواد غذایی را در اختیار ندارند . حال ما می خواهیم صحت این گفته را طی سال های 1946 تا 2015 بررسی کنیم و بفهمیم که آیا افزایش میزان جمعیت سبب کاهش نرخ سرانه ی مصرف غذا در کشور ها می شود؟
*بررسی پیش بینی های دانشمندان
در یادداشت حاضر کشورها را به سه دسته تقسیم شده اند تا از آمار سازمان جهانی غذا(FAO) بر اساس تقسیم بندی و مدل FAO استفاده شود. دراین دسته بندی کشور ها را به سه دسته کشورهای توسعه یافته، در حال توسعه و کشورهای دارای اقتصاد در حال گذار تقسیم بندی شده اند. کشور های در حال گذار کشورهایی هستند که اقتصاد آنها از اقتصاد کمونیستی به سمت بازار آزاد پس از فروپاشی شوروی حرکت کرده است. کشور های توسعه یافته کشور های اروپای غربی و آمریکای شمالی به علا وه ژاپن هستند و سایر کشورها در دسته کشورهای در حال توسعه قرار می گیرند.
از سال های 1946 تا سال 2015 نرخ رشد جمعیت در کره زمین مثبت بوده و تنها رشد این روند بوسیله برنامه های کنترل جمعیت سازمان ملل کنترل شده است. این نرخ رشد مثبت در کشور های هر سه دسته وجود داشته و به بیان دیگر جمعیت کشور ها به طور میانگین طی سال های 1946 تا 2015 افزایش یافته است.
بر اساس آنچه که پیش بینی ها می گفتند، نرخ رشد جمعیت می بایست برروی سرانه مصرف غذا تاثیر می گذاشت و سرانه مصرف را کاهش می داد. اما همانطور که نمودار زیر نشان می دهد سرانه مصرف غله(غله غیر دامی) در هر سه دسته افرایش یافته است. تنها در کشور های در حال گذار به دلیل سیاست های اشتباه نظام های کمونیستی نرخ مصرف سرانه طی چند دهه روندی کاهش دارد و پس از آن با فروپاشی اقتصاد های کمونیستی سرانه مصرفشان روندی افزایشی داشته است. سرانه مصرف مواد غذایی حرکتی کاملا منطبق با سرانه مصرف غله در جهان داشته است.
*پاسخ به یک پرسش مهم
حال این پرسش مطرح می شود که چرا پیش بینی های دانشمندان جمعیت شناس و اقتصادانان نئو مالتوسی در دهه های اخیر محقق نشده است؟ گرچه عوامل متعددی در این بین دخالت داشته اند اما به نظر می رسد عمده دلایل عبارتند از: بهبود در روند تجارت جهانی طی دهه های اخیر و رشد فناوری های تولید محصولات کشاورزی.
کشور ایران نیز از این وضعیت مستثنی نیست، تجربه دهه های اخیر نشان داده که کشورها با توسعه تجارت و بهبود فناوری های تولید غذا، می توانند پاسخگوی نیاز جمعیتی خود باشند. این مهم می تواند پاسخی برای دوگانه جمعیت و مواد غذایی باشد. در واقع نرخ رشد جمعیت نه تنها تاثیر منفی بر سرانه مصرف مواد غذایی ندارد بلکه می تواند در صورت ایجاد بسترهای مناسب به عنوان عامل افزایش دهنده تولید نیز نقش ایفا نماید.