مشاهدات از زمین های شالیزاری دشت 110هزار هکتاری هراز در منطقه مرکزی مازندران نشان می دهد که گرمای هوا، کمبود آب ، خشکسالی و طغیان نسل سوم و چهارم کرم ساقه خوار سبب شده تا برخی از کشاورزان ادامه کشت دوم را رها کنند.
اگر چه به نظر می رسد اولویت منافع اقتصادی باعث شده تا شالیکاران علاوه بر بی توجهی به قانون ممنوعیت 2 بار برداشت آب از چاه اقدام به کشت دوم کنند و حتی خطرپذیری طغیان آفت کرم ساقه خوار و در نتیجه احتمال به بارننشستن محصول را پذیرا شوند ، اما اکنون زمین های شالیزارهای کشت دوم در حالی رها شد که کشاورزان هزینه شخم و شیار ،دستمزد نشا کاران و نهاده های کشاورزی از جمله بذر، کود شیمیایی و سموم کشاورزی متقبل شدند.
وضعیت رها شدن زمین هایی که دوباره نشا شده و یا به روش رتون کشت شده در حالی مورد تایید مسئولان سازمان جهاد کشاورزی مازندران نیز قرار گرفت است که پیش از این نسبت به کمبود آب و عدول از تقویم زراعی هشدار های لازم صادر شده بود.
جهاد کشاورزی مازندران در چندین مرحله اعلام کرد که شالیکاران حداکثر تا بیستم مرداد ماه کشت مجدد را انجام دهند ،در غیر این صورت با خسارت احتمالی آفت و سرمازدگی مواجه خواهند شد.
از آنجایی که مدت زمان به بار نشستن خوشه و به مرحله درو رسیدن رقم زود رس طارم محلی 75تا 80 روز است، آفت ساقه خوار نسل چهارم و سرمای هوای پاییزی همواره تهدیدی جدی علیه کشت مجدد همراه با تاخیر است.
کشت دوباره برنج در مازندران به دو صورت 'نشای مجدد' و 'پرورش ساقه' یا'رتون' و به اصطلاح محلی 'دونوج' انجام می شود، در روش اول کشاورزان اقدام به آماده سازی دوباره شالیزار کرده و نشای مجدد انجام می دهند ، ولی در روش دوم ساقه های باقی مانده از کشت نخست دوباره جوانه زده و پرورش داده می شود تا تبدیل به شالی شود.
کشت مجدد برنج در سالهای اخیر در حالی با استقبال شالیکاران مازندران رو به رو شده است و کشاورزان ضمن جبران کسری درآمد، بهره وری از زمین های شالیزاری را افزایش داده اما این برنامه با گسترش سطح کشت و کم آبی و طغیان آفات ،اکنون به چالش جدی تبدیل شده است.
کارشناسان موسسه تحقیقات برنج و حفظ نبابات جهاد کشاورزی بارها نسبت به افزایش ضریب آسیب پذیری کشت دوباره برنج بر اثر طغیان آفت کرم ساقه خوار و کم آبی هشدار داده بودند.
کارشناسان کشاورزی می گویند کشت دوم با نسل سوم و چهارم کرم ساقه خوار برنج به صورت جدی تهدید می شود و در صورت بی توجهی کشاورزان ممکن است در آینده حتی کشت اول را هم برای آنان سخت و غیرممکن کند.
آنان می گویند ؛مساله مهم در کشت دوم برنج مصرف نهاده های شیمیایی حالا چه سم و چه کود است چون وقتی می خواهید در یک بازه زمانی کوتاه به محصول مورد نظر برسید از مواد شیمیایی به مقدار زیاد استفاده می شود که بقایای آن می تواند موجب آلودگی آب های سطحی و خاک شود. مشاهدات عینی از حضور شالیکاران در فروشگاههای سموم کشاورزی آمل ، بابل ، محمودآباد ، بابلسر و فریدونکنار برای خرید و انجام سمپاشی های چند باره هم نشان می دهد که کشت دوم موجب شیوع بیماری و آفات بویژه کرم ساقه خوار شده است و شالیکاران برای مهار آن مجبور به مصرف سموم بیشترشدند.
کرم ساقه خوار نسل اول و دوم بیشتر در کشت اول طغیان می کند که کشاورزان به صورت غیرشیمیایی یا شیمیایی با آنها مبارزه می کنند ولی نسل دوم و سوم در ساقه های باقی مانده در شالیزارها یا داخل علف های هرز مرزهای شالیزاری و مزارع مجاور پنهان می شوند و با کشت دوم طغیان می کنند.
مقابله شیمیایی با این آفت در کشت دوم به خاک شالیزاری آسیب جدی وارد می کند و ممکن است به دیگر محصولات پاییزی مزارع اطراف هم خسارت وارد کند.
یکی از شالیکاران شهرستان آمل با بیان اینکه بیست و پنجم مرداد نشا مجدد را در حدود نیم هکتار انجام داده ولی پس از گذشت 2هفته کرم ساقه خوار به جان نشا سر سبز افتاده است، گفت: دوبار سم پاشی کردم اما دیگر کار ازکار گذشته است.
حبیب امیری نسب با بیان اینکه حدود 500 هزار تومان برای تهیه بذر و بوته نشا ، 500 هزار تومان شخم وشیار ، 450 هزار تومان دستمزد نشا کار ،300هزار تومان کود شیمیایی و 250هزار تومان سموم هزینه کرده است، گفت : با همه این هزنیه ها به دلیل حمله کرم ساقه خوار زمین را رها کردم.
وی در مورد این که آیا هشدار جهاد کشاورزی در زمینه تقوم کشت برنج دوم تا پانزدهم مرداد را شنیده بوده اید، افزود: البته شنیده بودم، اما من برای جبران درآمدی که از محل دامداری کوچک 2 راسی که در گذشته داشته ام، مجبور به کشت دوم برنج هستم.
او ادامه داد: البته اکنون با یک میلیون و 500 هزار تومان هزینه ای که بدون محاسبه حق کارگری خود و خانواده ام انجام دادم، زمین را رها کردم.
سید مرتضی هاشمی دیگر کشاورز از بابل نیز با بیان اینکه 2 هفته پیش با روشن کردن 2 حلقه چاه طی پنج شبانه روز حدود یک هکتار را برای گرفتن رتون آبیاری کرد، گفت: 250 کیلو کود شیمیایی و 20 کیلو دیازینون 10 درصد به ارزش حدود 700هزار تومان استفاده کردم ،اما اکنون به دلیل طغیان کرم ساقه خوار، نشا از بین رفته و زمین را رها کردم.
مسئول یکی از فروشگاههای سموم کشاورزی در منطقه لاله آباد بابل هم با بیان اینکه شمار زیادی از شالیکاران در یک بازه زمانی کمتر از یک ماهه اخیر 2 تا سه بار خرید سم دیازینون را داشته اند، گفت : طغیان کرم ساقه خوار سبب شد تا شالیکاران در فاصله کم اقدام به سمپاشی چند باره کنند.
یحیی موسوی افزود: از آنجایی که شالیکاران با زحمت و مشقت زیاد در شرائط کم آبی با استفاده از چاه ،هزینه هنگفت شخم و شیار و دستمزد نشا کاری را متقبل شدند، در هر شرائطی در حال مبارزه شیمیایی علیه کرم ساقه خوار هستند.
وی ادامه داد: به رغم اینکه قیمت سم نسبت به زمان کشت اول 30 تا 40 درصد افزایش یافته است، اما کشاورز به راحتی هزینه خرید سم را متقبل شده و در صدد نجات محصول خود هستند.
** عدول از تقویم کشاورزی، علت طغیان آفت
مدیر حفظ و نباتات جهاد کشاورزی مازندران با تایید طغیان نسل سوم و چهارم کرم ساقه خوار گفت: اینکه این آفات در زمین هایی که سرسبز و زمینه مساعدتری برای تخم ریزی داشته باشند، امری طبیعی است.
عبدالرحمان زاغی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: بارها هشدار های لازم نسبت به لزوم رعایت تقویم زراعی برای کشت دوم شده است و شالیزارهایی که از پانزدهم مرداد به بعد زیر کشت دوباره برنج رفته است، مورد حمله آفت کرم ساقه خوار قرار گرفته اند.
وی توضیح داد: به هر حال آفت برای ماندگاری نسل خود و برخورداری از غذای مناسب ،روی گیاه سبز و سالم تخم ریزی می کند و به طور یقین زمین هایی که از پانزدهم مرداد نشا کاری شده و اکنون در مرحله پنجه زنی قرار دارند، شرائط بسیار مناسبی برای آفت کرم ساقه خوار هستند.
مدیر حفظ نباتات جهاد کشاورزی مازندران با اعلام این که مبارزه شیمیایی علیه این آفات سخت است و حتی سمپاشی چند باره نیز جوابگو نخواهد بود، گفت: سمپاشی بیش از حد با توجه به قیمت بالای سموم علاوه بر افزایش هزینه تولید، آفت را مقاوم و خطر زیست محیطی جدی را به بار می آورد.
اگر چه مسئولان جهاد کشاورزی مازندران اعلام می کنند که سطح زیر کشت دوم برنج امسال به دلیل کم آبی نسبت به 40 هزار هکتار پارسال به کمتر از 20 هزار هکتار رسیده است، اما شمار زیادی از شالیکاران به پشتوانه بارندگی اندک ماه مرداد امسال تا هفته پیش هم عملیات نشا را انجام دادند.
مازندران 230 هزار هکتار شالیزار دارد که امسال به خاطر کمبود آب 208 هزار هکتار زیر کشت برنج رفت .
سالانه حدود یک میلیون و 50 هزار تن برنج در مازندران تولید می شود.