پسته کاران؛ پشت سد روش های سنتی کاشت و مدیریت آب

پسته محصول منحصر به فردی است که در ایران، آمریکا، سوریه و ترکیه کشت می شود و به دلیل مقاومت نسبی به کم آبی، نیاز آبی پایین و رشد در خاک های قلیایی و شور از قدیم الایام مورد توجه باغداران کشور ما بوده و بخش زیادی از باغ های کشور به این محصول اختصاص دارد.

اهمیت این محصول در تولید، اشتغال، ارزش صادراتی، ارزش غذایی و اثرات زیست محیطی قابل توجه است اما در سال های اخیر به عنوان مهم ترین گزینه برای تغییر الگوی کشت مطرح شده است.

با وجود بروز خشکسالی و پایین امدن کیفیت آب در بسیاری از مناطق کشور، همچنان این محصول به دلیل وجود بازار مناسب تجارت خارجی و ارزآوری کشت وکار بیش از پیش رونق یافته است.

** سهم 47 درصدی ارزش صادراتی پسته در محصولات باغی

آنگونه که مدیرکل میوه‌های سردسیری وزارت جهاد کشاورزی در حاشیه بازدید خبرنگاران از باغ نمونه 400 هکتاری پسته کشور در بوئین زهرا گفت، براساس آمار نامه باغی وزارت جهاد کشاورزی در سال 1395 سطح زیرکشت باغ های پسته ایران 457 هزار هکتار (98 هزار هکتار نهال، 359 هزار هکتار بارور) بود که میزان تولید آنها به 304 هزارتن و عملکرد به 847 کیلوگرم در هکتار می رسید.

'شکرالله حاجی‌وند' مهمترین مزیت پسته ایران را وجود ارقام متنوع و تجاری،بالا بودن نسبت مغز به پوست بی نظیر بودن و قابلیت بالای برشتگی به دلیل وجود حد بهینه درصد چربی طعم بی بدیل و بی رقیب و تجارت پذیری بالا عنوان کرد و افزود: این محصول به دلیل فعلالیت بازرگانان و عاملان فروش پسته جزو مهمترین محصولات صادراتی بخش کشاورزی است.

این مسئول تصریح کرد: براساس آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران، میزان صادرات پسته در سال 1395 برابر با 138 هزارتن به ارزش یک میلیارد و 271 میلیون دلار بود که براین اساس 47 درصد از ارزش صادرات محصولات باغی به پسته اختصاص دارد.

حاجی وند افزود: پسته ایران به بیش از 70 کشور جهان صادر می شود و مهمترین مقاصد پسته ایران هنگ کنگ، ویتنام، امارات، آلمان، هند، قزاقستان، عراق، پاکستان، ترکیه و لبنان است.

به گفته وی، ارقام مهم و صادراتی پسته شامل اکبری، کله قوچی، احمد آقایی، فندقی و بادامی است که برداشت این محصول در ارقام و مناطق مختلف از مرداد تا مهرماه براساس زودرسی و دیررسی صورت گیرد.

مدیرکل میوه‌های سردسیری وزارت جهاد کشاورزی گفت: با توجه به بروز خشکسالی و افزایش شوری آب در سال های اخیر توسعه باغ های پسته چندان مدنظر نبوده است و اصلاح باغ های موجود به منظور افزایش عملکرد در واحد سطح و بهبود کیفیت محصول تولیدی در اولویت برنامه های معاونت امور باغبانی قرار دارد.

به گفته وی، معاونت امور باغبانی وزارت جهاد کشاورزی با وجود بارندگی سالیانه 240 میلی‌متری، برنامه توسعه کشت پسته در مناطق دارای آب سبز و اراضی شیبدار را در دستور کار دارد.

وی اضافه کرد: برنامه‌ای برای توسعه کشت در استان های کم‌ آب کشور نداریم و در کنار این مساله کمیته‌ای فنی از کارشناسان دانشگاهی تشکیل شده است تا آخرین دستاوردهای علمی برای عملکرد بهتر و افزایش تولید محصول را در اختیار باغداران و کشاورزان قرار دهیم.

این مسئول زمان برداشت مناسب محصول، نحوه تغذیه گیاه و آزمایشات خاک و مصرف کود و سم را در کیفیت و حجم تولید پسته موثر دانست.

وی یکی از بزرگ ترین مشکل باغداران پسته را خرده مالکی برشمرد و گفت: در برخی استان‌ها مانند کرمان، فارس و خراسان رضوی بین 10 تا 12 تن در هکتار پسته برداشت می‌شود، اما از آنجا که برخی از باغ های ما در حد خرد و یک تا دو هکتار هستند و افراد به آن برای تولید در حد مصرف خود نگاه می‌کنند حاضر نیستند وقت و هزینه اضافی برای بهبود محصول خود صرف کنند و در نتیجه میانگین تولید در کشور پایین می‌آید.

حاجی‌وند پیش‌بینی کرد: تا پایان امسال 304 زار تن پسته از باغ های پسته کشور برداشت شود که نسبت به سال گذشته کمی رشد داشته است.

وی با بیان اینکه ایران بر اساس پیش بینی تولید 304 هزارتنی پسته امسال در رتبه نخست تولید این محصول قرار دارد، افزود: پارسال تولید پسته کمتر از 300 هزارتن بود. همچنین در سال 1394 ، 130 هزار تن و در سال 1395 ، 13٨ هزارتن پسته از کشور صادر شد که صادرات این محصول امسال افزایش می یابد.

حاجی وند آمریکا و ترکیه را از رقبای جدی ایران در محصول پسته برشمرد و گفت: ترکیه به دلیل بارندگی‌های فراوان در 2 تا سه سال اخیر با گسترش و توسعه واحد سطح زیرکشت در سال 2013 از 54 هزار هکتار به چهار برابر رسیده که اگر ما مسائل مدیریتی کف باغ را رعایت کنیم با افزایش عملکرد می‌توانیم همچنان مانند گذشته جایگاه‌ خود را حفظ کنیم.

وی اظهارداشت: بر اساس گزارش فائو، افزایش عملکرد در واحد سطح پسته در کالیفرنیا آمریکا در سال 2014، 233 هزار هکتار با میانگین عملکرد 2.6 تن در هکتار گزارش شده است در حالی که سطح زیر کشت پسته در ایران در سال 1395، 357 هزار هکتار با میانگین عملکرد 500 تا 700 هزار کیلوگرم در هکتار بود.

«میانگین قیمت هر کیلوگرم پسته مرغوب را 9.2 دلار است».

به گفته وی، از ابتدای فصل برداشت تا پایان مردادماه امسال 19 هزار تن پسته به آلمان، ویتنام، هنک‌کنگ و امارات به عنوان عمده مقاصد صادراتی ارسال شد.

حاجی وندخبر داد امسال تجهیز و نوسازی پایانه های فرآوری پسته در خطوط اعتباری مکانیزاسیون قرار گرفته که در استان کرمان 20 واحد فرآوری پسته در 2 ماه گذشته ساخته شده است.

به گفته این مسئول، 20 درصد باغ های پسته به صورت صنعتی فعالیت می‌کنند و 80 درصد باقیمانده سنتی اند.

مدیرکل دفتر امور میوه های سردسیری و خشک وزارت جهاد کشاورزی از ابلاغ دستورالعمل برداشت پسته در زمان مناسب و تغذیه باغ های خبر داد و گفت: برای حمایت از پسته کاران به تدریج دستورالعمل های توصیه ای ابلاغ می شود.

«ایجاد کنسرسیوم های منطقه ای، اتحادیه ها و تشکل ها می تواند در توسعه باغ های سالم و افزایش عملکرد تاثیر بسزایی داشته باشد».

** ایران به ازای مصرف هر مترمکعب آب 100 گرم پسته تولید می کند

باغدار نمونه پسته کشور که دارای 400 هکتار باغ پسته با عملکرد 2 تن در هکتار است، گفت: برای باغ های پسته باید در سطح 70 تا 80 سانتیمتری آب برداشت شود و برای هر هکتار باغ پسته چهار هزار و 500 مترمکعب آب مصرف می شود.

«علی نظری» افزود: در باغ های رفسنجان به دلیل شوری آب بین هفت تا 10 هزار مترمکعبی آب برداشت می شود.

به گفته وی، امریکا به ازای هر مترمکعب مصرف آب یک کیلوگرم پسته تولید می کند که این امر نشان از بهره وری آب در تولید دارد.

وی یکی از مشکلات باغداران پسته را نداشتن شناسنامه برای ارقام مورد استفاده دانست و تاکید کرد به دلیل کمبود منابع آبی در کشور نباید عملکرد تولید محصولات کشاورزی برحسب هکتار محاسبه شود بلکه برحسب میزان مصرف آب باشد.

«برای تولید پسته در عملکرد بالا در هر مترمکعب آب به استفاده از ارقام مناسب، بهینه مصرف کردن اب، تجهیز و نوسازی باغات، قرنطینه سازی مناسب باغ های نیازمندیم؛ به طوری که کشاورز بتواند برای مبارزه با آفات همچون پسیل پسته علاوه بر شناسایی به موقع وارد عمل شود که همه اینها به علم و تخصص لازم نیازمند است.»

امریکا در بحث قیمت گذاری به دلیل افزایش تولید توانست با کاهش قیمت و رساندن نرخ پسته به زیر 10 دلار فروش خوبی در بازارهای جهانی داشته باشد

نظری گفت: بالا بودن قیمت تمام شده محصولات در ایران به سبب نبود علم و تخصص لازم است.

** رعایت نکردن اصول علمی در باغ های پسته کشور

عضو هیات علمی پژوهشکده پسته کشور مهمترین مشکلات باغداران را رعایت نکردن اصول علمی و مدیریت آب دانست و گفت: کشاورز باید بداند در چه مقطع زمانی عملیات سمپاشی، مبارزه با آفات، برداشت محصول و تغذیه باغ را انجام دهد.

'حسین حکم آبادی' یکی دیگر از مشکلات عمده را خرده مالکی به دلیل تقسیم زمین های ورثه ای عنوان کرد و افزود: اکنون بیش از 300 هزار باغدار پسته در کشور داریم که نزدیک 250 هزار نفر آن در کرمان فعالیت دارند در حالی که در آمریکا 40 تا 60 هزار هکتار زیر نظر یک فرد یا کشت و صنعت مدیریت یکپارچه می شود که همین امر قیمت تمام شده را پایین می‌آورد.

** فرجام سخن

اکنون سطح زیرکشت باغ های پسته کشور 380 هزار هکتار است که بخشی از آنها غیرفعال و بخشی شامل باغ های جدید است اما به دلیل مشکل کم آبی و خشکسالی های پی در پی اگر فکری به حال باغ های پسته کرمان و رفسنجان نکنیم، تا 10 سال دیگر خشک می شوند.

طبق آمارها در 10 سال گذشته، 50 هزار هکتار از باغ های استان کرمان به دلایل بالا از بین رفته است.

ایران که در سالیان گذشته رتبه اول کشت، تولید و صادرات پسته جهان را داشت از سال 2012 میلادی با افزایش حجم تولید آمریکا رتبه اول تولید را به آن کشور واگذار کرد؛ البته هنوز جایگاه نخست صادرات با صدور دستکم 85 درصد تولید به ایران تعلق دارد.

امریکا نزدیک 50 درصد محصول تولیدی خود را به بازارهای داخلی ارایه می دهد.

پارسال 180 هزار تن پسته در کشور تولید و نزدیک 140 هزار تن آن به ارزش 1.2 میلیارد دلار تا اواخر اسفندماه به کشورهای هدف صادر شد.

در این مدت 400 هزارتن پسته در آمریکا تولید شد که بیش از 80 هزارتن آن به مصرف داخلی و 200 هزارتن به صادرات رسید و 100 هزارتن آن ذخیره سازی شد.

گزارش ها نشان می دهد امسال آمریکا با 30 درصد کاهش تولید، 350 هزارتن پسته تولید می کند که با 100 هزارتن ذخیره پارسال این حجم به 450 هزارتن می رسد.

با توجه به این آمارها، همکاری بیشتر نهادهای سیاستگذار و کشاورز مهمترین راهکار افزایش ارزآوری از صادرات پسته و بازگشت به رتبه نخست تولید این محصول است. /ایرنا