چای یکی از اصلی ترین نوشیدنی ها در کشورمان است، اما چای تولید داخل در سال های گذشته به دلیل کاهش حجم تولید، پایین بودن کیفیت، واردات بی رویه چای خشک خارجی و در مواقعی عرضه چای های بی کیفیت انباری و نامطلوب (کمپوست) به بازار و کم توجهی مردم، محبوبیت خود را از دست داده بود و مردم به تهیه و مصرف چای های خارجی روی آورده بودند.
به دلایل گفته شده، بخش عمده چای تولید چایکاران ایرانی در سال های گذشته روی دست کارخانجات و تولیدکنندگان باقی می ماند و به ناچار آن را در انبارهایی با شرایط نامناسب نگهداری می کردند و در نهایت به دلیل گذشتن تاریخ مصرف باید به کمپوست تبدیل می شد. اما برخی مدعی بودند که عده ای سودجو چای های غیرقابل مصرف تاریخ گذشته را به طور مجدد با افزودن رنگ و اسانس به بازار عرضه می کنند.
حتی برخی از ایرانی ها به دلیل مصرف طولانی مدت چای های خارجی هندی و سیلان دیگر طعم و بوی چای ایرانی را نمی پسندیدند و این نیز بر دلایل مصرف نشدن چای تولید داخل افزوده بود.
اما کارشناسان صنعت چای معتقدند چای ایرانی به دلیل بکارنرفتن سم در تولید آن از طبیعی ترین و کیفی ترین انواع چای در دنیا به شمار می رود.
بوته چای برای نخستین بار در چین و حدود پنج هزار سال پیش شناخته شد که به تدریج خواص درمانی آن کشف و علاوه بر آن برای مصارف رنگ‌آمیزی نیز استفاده می‌شد.
هلندی‌ها در قرن هفدهم چای را از چین به اروپا بردند و در مغازه‌های عطاری عرضه می کردند و در قرن ۱۸ نیز ملکه وقت انگلیس چای را به عنوان نوشیدنی صبحانه خود انتخاب کرد.
در ایران نیز 'محمدمیرزا کاشف‌السلطنه' مشهور به چایکار در سال 1274 هجری شمسی به عنوان ژنرال کنسولی ایران وارد بمبئی شد و در زمان بازگشت خود در سال 1285 شمسی مقداری تخم چای را به همراه چهار هزار گلدان چای، قهوه، تخم کنف، دارچین، فلفل، میخک، هل، انبه، گنه گنه، کافور، ریشه زردچوبه، زنجبیل تهیه و به ایران وارد کرد.
کاشف السلطنه در آن زمان تخمین زد که کشت چای نه تنها کشور را در مدت 10 تا 12 سال می‌توانست در تولید این محصول خودکفا کند، بلکه یک محصول بهادار برای تحول اقتصاد ایران بود.
کاشف السلطنه نخستین مردی بود که کشت چای را در ایران رواج داد به همین دلیل «پدر چای ایران» خوانده شد.
همچنین برای تقویت صنعت چای کشور در سال 1337 سازمان چای کشور تاسیس شد اما به دلایل مختلف برای مدتی این سازمان منحل و به طور مجدد در سال 1389 برای احیای صنعت چای کشور راه اندازی شد.
چای نام گیاهی نوشیدنی با مزه تلخ و گس است که با دم کردن برگها، جوانه‌ها یا شاخه‌های فرآوری شده بوته چای به مدت چند دقیقه درآب داغ تهیه می‌شود و منبعی طبیعی از کافئین، تئوفیلین، تیانین و آنتی اکسیدان‌ها است.
مصرف چای تولید داخل در کشورمان علاقمندان و مخالفانی دارد؛ برخی به دلیل دیردم بودن و کمرنگ بودن رنگ آن تمایلی به استفاده از چای ایرانی ندارند و برخی به دلیل ارگانیک بودن آن و داشتن طعم و رنگ طبیعی طرفدار آن هستند.
'هلیا نفری' کارمند یک نهاد دولتی درباره مصرف چای ایرانی به خبرنگار گفت: من و خانواده ام به هیچ عنوان چای ایرانی مصرف نمی کنیم، زیرا این چای دارای رنگ کم و بویی مخصوص و دم طولانی مدت است که باب میل ما نیست.
'محمد ملک زاده' یکی از شهروندان در گفت و گو با ایرنا درباره چای ایرانی گفت: من یکی از طرفداران مصرف چای ایرانی هستم اما به دلیل عرضه کم آن به بازار همیشه برای تامین آن با مشکلاتی مواجه هستیم.
وی یکی از مشکلات چای ایرانی را نداشتن بسته بندی مناسب عنوان کرد و افزود: اگر چای ایرانی همانند چای های خارجی در بسته بندی های مناسب و درجه بندی های مختلف عرضه شود، به طور حتم علاقمندان به مصرف این محصول می توانند با انگیزه بیشتری آن را تهیه و مصرف کنند.
به گفته وی، اکنون بخش عمده بازار چای کشور را چای های خارجی و وارداتی تشکیل می دهد و شما در مراجعه به واحدهای فروش خیلی با چای ایرانی مواجه نمی شوید که به نظر من این یک معضل برای تولید داخل است.
'پروین حقی' یکی دیگر از شهروندان کشورمان چای ایرانی را یکی از نوشیدنی های دلچسب می داند و می افزاید: چای ایرانی با رنگ و اسانس طبیعی تولید و عرضه می شود. اما یکی از مشکلات آن آگاهی نداشتن مردم نسبت به مصرف این چای طبیعی است. لذا از مسئولان امر انتظار می رود علاوه بر افزایش تولید چای کیفی در داخل، مصرف آن را نیز فرهنگ سازی کنند تا این صنعت در کشور پابرجا بماند.
'محمدولی روزبهان' رئیس سازمان چای کشور درباره کیفیت چای ایرانی و استقبال مردم از این محصول به خبرنگار ایرنا گفت: در دولت یازدهم به دلیل حمایت های دولت از صنعت چای کشور شرایط برای افزایش تولید و همچنین تولید کیفی مهیا شد.
وی از اقدامات حمایتی دولت تدبیر وامید از صنعت چای را افزایش قیمت خرید تضمینی برگ سبز چای، پرداخت وام های به زراعی، پرداخت وام به کارخانجات چای، تشکیل صندوق حمایت از صنعت چای کشور با پرداخت 100 درصد سهام چایکاران توسط دولت، تامین نقدینگی کافی خرید برگ سبز چای با تمام مشکلات و پرداخت به موقع مطالبات چایکاران عنوان کرد.
به گفته روزبهان ، دولت با برنامه های خود علاوه برحمایت از تولیدکنندگان و کارخانجات فرآوری چای در ارتقای سطح آگاهی عمومی مردم در مصرف چای تولید داخل نقش موثری داشته است.
رئیس سازمان چای کشور اظهار داشت: اقدام های ارزشمند دولت در احیای صنعت چای کشور به گونه ای بود که ما بازخوردش را در اقبال مصرف کنندگان از تولیدات چای داخلی دیدیم، به طوری که مصرف چای خشک تولید کشورمان در سال 1392 نزدیک به 19 هزارتن بود و این رقم در سال 1395 به 31 هزارتن رسید که معادل 63 درصد افزایش مصرف را نشان می دهد.
به گفته روزبهان ، تولید برگ سبز چای در سال 1392 نزدیک به 80 هزارتن بود که با کمک های دولتی این میزان در سال 1395 به 139 هزارتن برداشت برگ سبز چای منجر شد.
وی اظهار داشت: در واقع مصرف چای تولید داخل به نحوی افزایش پیدا کرده که میزان کل مصرف چای در کشور تغییر نداشته و این امر بیانگر آن است که مردم مصرف خود را از چای خارجی به داخلی تغییر داده اند.
روزبهان با اشاره به اینکه برداشت چین اول برگ سبز چای از 15 اردیبهشت ماه آغاز شده است، گفت : در اردیبهشت ماه 40 درصد چای تولیدی سالیانه کشور برداشت و فرآوری می شود و امسال نه تنها با هشت درصد رشد تولید نسبت به سال گذشته مواجه هستیم، بلکه بخش عمده چای تولیدی کشور در کارخانجات فرآوری و به فروش رسیده است.
به گفته وی، با استقبال خوب مردم از چای تولید داخل اکنون بخش اندکی از چای خشک باقیمانده است که در انبارها نگهداری می شود.
رئیس سازمان چای کشور با بیان اینکه سالیانه 72 درصد چای مصرفی کشور از محل واردات تامین می شود، گفت: با تلاش های دولت تدبیر و امید در حمایت از چایکاران ایرانی میزان واردات چای خارجی 11 درصد کاهش داشته است.
میزان کل مصرف چای در کشور سالیانه حدود 110 هزار تن است.
وی افزود: به طوری که واردات چای خارجی در سال 1392 نزدیک 90 هزار تن بود که در سال 1395 به 80 هزارتن رسید و این امر سبب شد در 2سال گذشته 100 میلیون دلار صرفه جویی در واردات چای خارجی نصیب اقتصاد کشور شود.
روزبهان افزایش مصرف چای ایرانی را علاوه بر ایجاد انگیزه برای چایکاران شمال کشور، تقویت درآمد معیشتی تولیدکنندگان این محصول، ایجاد زمینه مناسب برای تحول این صنعت، ایجاد اشتغال و صرفه جویی ارزی در واردات چای خارجی عنوان کرد.
رئیس سازمان چای کشور درباره انتقادهای برخی مبنی بر کم رنگ بودن و دلخواه نبودن عطر چای ایرانی گفت: چای ایرانی پس از چای هندی یکی از معطرترین چای های جهان به شمار می رود. چای ایرانی دارای عطر طبیعی است و هیچ نوع اسانسی برای آن بکارگرفته نمی شود.
به گفته این مقام مسئول، چای ایرانی دارای عطر طبیعی مطبوع و چای هندی دارای رنگ است زیرا هندی ها چای دارای رنگ زیاد را با شیر می نوشند.
وی درباره رنگ چای ایرانی نیز گفت: اگر مردم به دنبال این هستند که یک قاشق چای حداقل چهار استکان چای بدهد این یک تفکر اشتباه است زیرا یک قاشق چای طبیعی نمی تواند چنین کارایی داشته باشد و اگر چنین چیزی شد بدانند چای مصرفی شان دارای اسانس و رنگ مصنوعی است.
روزبهان افزود: چای ایرانی یکی از طبیعی ترین چای های تولیدی جهان است که به دلیل شرایط اقلیمی و آب و هوایی، کشت در اراضی شیبدار، بارش زیاد، زمستان های سرد و یخبندان (با از بین رفتن آفات) از هیچ نوع سمی برای مبارزات شیمیایی در تولید آن استفاده نمی شود.
وی با بیان اینکه ایران تولیدکننده انواع چای سفید، سیاه و سبز در کشور است، گفت: اکنون هر کیلوگرم چای سفید ایرانی به قیمت 12 میلیون ریال( یک میلیون و 200 هزارتومان)، چای خشک سیاه بهاره درجه یک هم قیمت با چای های هندی با نرخ هایی بین 350 تا 400 هزار ریال( 35 تا 40 هزارتومان) به فروش می رسد.
وی افزود: اما میانگین قیمت چای ایرانی در بازار بین 100 تا 200 هزار ریال است.
روزبهان ادامه داد: اکنون رقم چای مورد مصرف کشور ما بذر کلن هیبریدی (چای ترکیبی) چین با بوته های کوتاه و برگ های کوچک است.
رئیس سازمان چای کشور گفت: پارسال در مجموع 139 هزارتن برگ سبز چای به ارزش 2 هزار و 340 میلیارد ریال (234 میلیارد تومان) از چایکاران خریداری شده که در مقایسه با سال 1394 از لحاظ وزنی 60 درصد و از لحاظ ارزشی 73 درصد رشد داشته است.
به گفته وی، اکنون برداشت برگ سبز چای در سه چین بهاره، تابستانه و زمستانه از اواسط اردیبهشت ماه امسال آغاز و تا اواخر مهر ماه ادامه دارد.
روزبهای افزود: به طور معمول 40 درصد برداشت برگ سبز چای در اردیبهشت ماه و مابقی در پنج ماه باقیمانده سال زراعی یعنی تا اواخر مهرماه انجام می شود.
اکنون 55 هزار خانوار چایکار در باغات چای به وسعت 21 هزار و 500 هکتار فعالیت دارند. همچنین در شرایط فعلی 150 کارخانه عملیات تحویل برگ سبز چای و فرآوری این محصول را برعهده دارند./ ایرنا