واردات موقت یا تولید داخل

به گفته مهندس حیدرپور رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان مازندران، از حجم ارزش 3 هزار میلیارد تومانی مرکبات، به ویژه پرتقال مازندران، بالغ بر 900 تا یک هزار میلیارد تومان آن از بین رفته است، اما از آنجا که فضای سیاسی حاکم در بروز چنین مصیبت هایی، امکان ارائه برنامه ای جامع از ابتدا تا انتها برای مقابله و کاهش دامنه آسیب را فراهم نمی کند، اکثر کسانی که با موضوع در ارتباط هستند و مسئولیتی در این زمینه دارند، از جمله نمایندگان مجلس، کوشیدند خود را بیش از دیگران هم درد با کشاورزان آسیب دیده و حامی آنان جلوه دهند و در رسانه ها به طرزی مبالغه آمیز از میزان خسارت و مطالبه آن سخن به میان آوردند.

از طرفی، چون هیچ یک از مسئولان و دست اندرکاران دولتی، مجلسی یا غیر آن، مشاور مطبوعاتی و افکار عمومی ندارند، »فریادهای وامصیبتا«از هر سو به آسمان بلند شد بی آنکه عقبۀ کار یعنی مردم و بازرگانی پیشین یا پسین مصیبت وارده را تجزیه و تحلیل کنند، لذا در خلاء یک برنامه بازرگانی منسجم طرح ریزی شده، کشاورزانی که بیش از حد خوف کردند و نگرانِ هست و نیست خود بودند و اعتماد چندانی هم به مسئولان و تشکل هایشان ندارند، آنچه که توانستند از درخت چیدند و سراسیمه و با قیمت نازل، به قصد جلوگیری از ضرر و زیان بیشتر در فضای به وجود آمده روانه بازار کردند. در این میان، سورتینگ داران و مراکز جمع آوری و عرضه، میادین کوچک و بزرگ محلی و خلاصه شبکه توزیع سنتی و موجود نیز دوغ و دوشاب یعنی پرتقال سالم و یخ زده را قاطی و به واحدهای صنفی در اشکال مختلف اعم از وانت بارهای دوره گرد، بساط های موقت پرتقال فروشی، میادین میوه و تره بار محلی یا در کنار جاده ها ارائه دادند که در مسیر خرید مصرف کنندگان عبوری و مشتاق قرار دهند.

این اتفاق، هر چند در ابعاد کم، ولی به هر حال سویه دوم معادله بازرگانی یعنی افکار عمومی مصرف کننده را بدبین و در نهایت شناسنامه پرتقال پر آوازه و مردم پسند شمال را باطل کرد، به گونه ای که با یک تحقیق نه چندان گستردۀ میدانی، نگارنده این سطور پرتقال مرغوب شمال را در پیشخوان واحدهای صنفی حتی بالای شهر تهران در روزهای اول بهمن ماه با قیمت عرضه 2500 تا حداکثر3000 تومان در هر کیلو مشاهده کرد، حتی در بعضی از میادین میوه و تره بار، نوعی پرتقال بسیار نامرغوب را تحت عنوان »آبگیری«، کیلویی 500 تومان عرضه کردند.

از آنجا که هنگام بروز چنین بلایای طبیعی که گفته می شود تا حد زیادی می توان جلوی آن را گرفت، تمامی اذهان متوجه گرفتن خسارت از دولت است، نمایندگان منطقه ذکر مصیبت و دامنه آن را چنان گسترش دادند که خود به مصیبتی تبدیل شد!

اخبار و موضع گیری مسئولان از وقوع حادثه تا مقطع ابطال شناسنامه پرتقال شمال از منظر مصرف کنندگان، یعنی بیش از یک ماه، هیچ برنامه ای جامع برای حل این بحران وجود نداشت الّا ذکر مصیبت، خرید و امحاء و در بهترین شرایط ارائه به کارخانجات تولید کنسانتره و یا خوراک دام و دیگر هیچ! کارخانجات که نخریدند، موضوع امحاء پیش آمد و برای امحا نیز سازمان تعاون روستایی پا پیش گذاشت که پرتقال را روی درخت و بدون جمع آوری به قیمت 350 تومان یا بیشتر خریداری کند، ولی با توجه به فضا سازی های امحاء کالاهای کشاورزی از جمله ماجرای سیب زمینی و موارد مشابه، اصرار میکند که موافقت و امضای تمامی بخش های مسئول و مرتبط استان حتی ائمه جمعه و جماعات گرفته شود و به کشاورزان می گوید که خودتان امحاء کنید، البته طبق ضوابط آهک پاشی و موارد دیگر؛ عدهای هم که نزدیک و یا در حاشیه رودخانه ها بودند پرتقال را به رودخانه ریختند که همگان هم، از جمله و بیش از همه صدا و سیما در جریان قرار گرفتند و اعلام کردند که پرتقال ها به دریا ریخته شده و ماجراهای سیاسی بعد از آن.

طبعاً آن فضای ذکر مصیبت، این تصاویر و باز هم گزارشی از صدا و سیما که ده ها کامیون را در صف تحویل پرتقال های گندیده و کپک زده به کارخانجات کنسانتره نشان می دهد، هر مصرف کننده تهرانی یا سایر نقاط کشور را به این نتیجه می رساند که »وقتی این کالا تا این اندازه نامرغوب و بی ارزش است، چرا من هزار تومان بابت هر کیلوی آن بپردازم«؟

در این میان، مهندس حیدرپور رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان مازندران نیز، به جای بخش نوپا و نه چندان توانای تنظیم بازارِ وزارت جهاد کشاورزی می نشیند و بدون مشورت با اتحادیه تعاونی های یازده گانۀ باغداران استان که بخش قابل توجهی از پرتقال تولیدی متعلق به آنهاست، برای سه نوع پرتقال درجه یک، قیمت 850 تومان، درجه دو، 760 تومان و درجه سه، 500 تومان را اعلام میکند. در چنین فضایی البته، همه دنبال دلال ها و دست های پنهانی میگردند که قصد دارند پرتقال شمال را نابود و از صحنه خارج کنند و یا با نازل ترین قیمت خریداری و انبار و احتکار کنند ! نه اینکه دلال ها و واسطه های غیر متعارف وجود ندارند و منشأ تأثیر نامطلوب در بازارها نیستند، بلکه موضوع این است که در چنین شرایطی، کند ذهن ترین دلال ها نیز به سمت ماجرا جذب می شوند.

پرتقال جنوب که رقیب خود را شکست خورده می بیند، با عجله و نابهنگام، از روزهای پایانی دی ماه چیده و روانه بازار می شود و در میدان بهمن 5 تا 6 هزار و 500 تومان و تا به دست مصرف کننده برسد حداقل 8 تا 10 هزار تومان به فروش می رسد؛ پرتقالی که تا اوایل اردیبهشت ماه وقت چیدن و عرضه دارد، خود را به بازار شیرین قبل از شب عید می رساند که آنجا هم البته کنترل و نظارتی نیست.

تا روزهای پایانی نیمه اول بهمن ماه که این گزارش تهیه می شود، از یک سو با مصرف کننده ای مواجه هستیم که چندین بار طی دو ماه گذشته پرتقال درجه دوی خشک و بی آب و یا پوک شدۀ شمال را خریداری کرده و ناراضی است و پرتقال فعلی بازار هم، که چندان پسندِ طبع و ذائقه اش نیست و قیمت آن هم بالای 8 هزار تومان است که قدرت خری آن را ندارد، و از سوی دیگر دولتی است که در آستانه انتخابات دوره دوازدهم قرار دارد و باید به طور روزمره مردم را متقاعد کند که تورم یک رقمی است و البته صدا و سیمایی ملی داریم که به جانباز بی بدیل دفاع از حقوق مصرف کنندگان تبدیل شده و نگرانِ شبانه روزی معیشت آنها و در جستجوی دولتی است که بتواند نگرانی مردم را از این بابت برطرف کند!  در عین حال صداهای ریز و درشتی نیز به گوش میرسد که؛ »چرا وقتی میتوانیم پرتقال ترکیه، مصر، یا پاکستان را حداکثر 2 تا 3 هزار تومان و حتی کمتر به دست مصرفکنندگان برسانیم، وارد نکنیم»؟، «مصرف کنندگانی که قدرت خرید ندارند چه گناهی کرده اند، آنها که نمی توانند پرتقال کیلویی10 هزار تومانی خریداری کنند» و البته صدای دیگری که «همه این ماجراها زیر سر واسطه ها و دلالان بی انصاف و دست های پنهان و نهایتا وارد کنندگان سودجو است«.

نهایت این بحث تا اینجا، پنج شنبه چهاردهم بهمنماه ساعت 8 شب، با دکتر بیابانی، یکی از باغداران بزرگ مرکبات شمال که با سابقه چند نسل مشغول به این کار هستند، قائم مقام دبیرکل خانه کشاورز و مهمتر از همه در این بحث، عضو موثر هیات مدیره اتحادیه شرکت های تعاونی باغداران مرکبات شمال کشور، تماس میگیرم؛ درست در پایان روزی خسته کننده و سنگین از سپری کردن جلسهای طولانی و پر از گفتگو و اعتراض با باغداران تعاونی های یازدهگانه نسبت به وضعی که برای باغداران مرکبات به وجود آمده است، ولی با حوصله و مفصل و اطلاعات کامل از تمامی رخدادهای این ماجرا سخن میگوید که برای جلوگیری از اطاله کلام، جمع بندی نظرات وی را در 8  بند ذکر می کنیم:

1 - به رغم آسیب دیدگی بخش عمده ای از پرتقال تولید شمال(حدود یک میلیون تن)، بالغ بر یک میلیون تن پرتقال سالم دیگر در انبارها برای عرضه به بازار ایام قبل و بعد از عید نوروز وجود دارد.

2 - مجموعه تولید داخل، شامل پرتقال های انبار شده شمال و جنوب که هنوز بخش عمده ای از آن روی درخت است، سالم و مرغوب است و می تواند تمام نیاز داخل را پاسخ دهد، لذا هیچ نیازی به واردات پرتقال از ترکیه، مصر و پاکستان نیست و اینجانب با واردات پرتقال مخالف هستم.

3 - دست های پنهان، توام با شتاب زدگی و ندانم کاریِ بعضی از باغداران موجب شد که پرتقال شمال با قیمت بسیار پایین و حتی زیر قیمت تمام شده عرضه شود و این به شهرت و موقعیت این محصول لطمه شدید وارد ساخت.

4 - دولت و نهادهای متولی تنظیم بازار، در کنار اتحادیه باغداران وتولیدکنندگان مرکبات شمال قرار گیرند و با حمایت عملی از آنان که سالیان متمادی تجربه تولید و عرضه به بازار را دارند، در چارچوب یک سیاست متعادل، هم به نفع باغداران و هم مصرف کنندگان وارد عمل شوند.

5 - صدا و سیما به عنوان رسانه ملی، اعتماد عمومی را به پرتقال شمال، یعنی آنچه که سالم باقی مانده است جلب کند؛ این فرهنگ سازی به نفع منافع ملی است.

6 - واردات پرتقال، علاوه بر آسیب به تولید داخل موجب انتقال آفت های مختلف به باغات کشور میشود زیرا امکان قرنطینه برای مرکبات و پرتقال وجود ندارد.

7 - دولت، نظارت و کنترل بر انبارهای موجود که به شکل های مختلف پرتقال ذخیره کرده اند را افزایش دهد و عرضه موجودی این انبارها را زمان بندی کند.

8 - دولت، بر دلال بازی در عرضه پرتقال شمال و جنوب که الان با قیمت بالا عرضه می شود نظارت و دست واسطه های غیر متعارف را کوتاه کند.

آنچه که دکتر بیابانی به عنوان فرهیخته ای کارآشنا مشروحاً بیان داشت و به طور خلاصه جمع بندی شد، میتواند مجموعه راهکارهایی برای کاهش دامنه این مصیبت که اینک به مخمصه ای زیان آور برای باغداران و مصرف کنندگان تبدیل شده است باشد، ولی به نظر میرسد که فضای عمومیِ مسلط بر تصمیم گیریِ دولت، واردات پرتقال و نارنگی و تامین بخشی از کمبود پرتقال شب عید از این طریق باشد؛ بلکه قیمت متعادل و نارضایتی مردم کمتر شود.

نگارنده بر این باور است که دولت، در این فرصت کم باقیمانده تا نوروز قادر نخواهد بود بازار عرضه و تقاضای پرتقال را با قیمتی مناسب و در حد قدرت خرید متعارف مردم، با اتکا به پرتقال تولید داخل تنظیم کند؛ دولتی که قبل از واقعه یخ زدن پرتقال شمال، بارها به مردم وعده داد که پرتقال و مرکبات به اندازه کافی تولید شده و به قیمت مناسب عرضه خواهد شد و حتی بحث صادرات محموله های بزرگی به کشور روسیه نیز در میان بود، به ناگزیر و در آستانه انتخابات دولت دوازدهم، با این تصور و فرض که دامنه قاچاق این کالاها را کاهش دهد،  مردم را راضی نگه دارد و از اقشار آسیب پذیر حمایت کند،  اقدام به واردات میکند؛ اما دردمندی آنکه وضع بازار به گونه ای آشفته است که اگر دولت با واردات نیز موافقت کند، هیچ معلوم نیست که واسطه ها بگذارند قیمت به نفع مصرف کنندگان کاهش یابد و مردم بتوانند شب عید، پرتقال وارداتی را با قیمتی کمتر از پرتقال شمال در دسترس داشته باشند.

 به هر حال، اصل، تولید داخل و حمایت از آن است ، اگر وارداتی صورت میگیرد در کنار آن پرتقال داخل نیز خریداری و درچرخه توزیع، به دور از چشم و دست واسطه ها و از طریق میادین رسمی میوه و تره بار به عموم مردم عرضه شود و البته واردات، حتما باید از طریق مباشرین تنظیم بازار و با قیمت مصوب و مشخص عرضه شود. جز این واردات لجام گسیخته، ریشه تولید داخل را از بیخ و بن خواهد کند و آسیب های بازرگانی آن جبران ناپذیر خواهد بود.