سرعت برق آسای انتقال دادههای علمی، اطلاعات، اخبار، تفکرات کاربردی شدن سریع و بلا واسطه علوم محض و دستاوردهای تحقیقاتی مطالعاتی، جهانی شدن علوم، کاهش میزان انحصار ثبت اختراع (patent) رقابت بی سابقه کشورهای جهان در عرصه تبدیل علوم به تکنولوژی و صنعت برای توسعه و گسترش توان اقتصادی، جهانی متفاوت با شاخصهای نوینی را در منظر ما ترسیم میکند که آبستن تحولات شگرفی است و به نظر میآید در آیندهای نه چندان دور نیز در حوزه تامین مواد غذایی با منشا گیاهی، دام و طیور و آبزیان، هم در عرصه روشهای تولید و تغییر در ماهیت بهرهوری و هم در رابطه با اعمال حاکمیت و ایجاد امنیت غذایی عام با تحولات چشمگیر و صحنههای متفاوت از گذشته روبرو خواهیم بود.
به طور مثال، کشوری مانند چین و بعضی از کشورهای آسیای جنوب شرقی که بخش عمدهای از غذای جمعیت میلیاردی خود را با توسعه و تکثیر جوندگان، مار، عقرب، سوسک، مارمولک و مورچه تامین میکنند، اکنون وارد صحنه گسترش تولید گوشت قرمز، گوشت مرغ و سایر مواد غذایی متفاوت از گذشته که در کشورهای دیگر متداول و متعارف است، شدهاند.
از یک سو سطح رفاه عمومی مردم در پهنه گیتی ارتقا یافته و تقاضای آحاد جمعیت رو به تزاید در 5 قاره جهان، روز به روز برای مواد غذایی کیفی، سالم، تازه و حتی ارگانیک در حال افزایش است و از سوی دیگر منابع پایه آب، خاک، مراتع و جنگلها رو به کاهش میرود. در چنین شرایطی نمیتوان ایستاد و با شیوههای گذشته تولید کرد.
در عرصه تولید شیر و گوشت قرمز و گوشت مرغ و تخم مرغ و باتوجه به محدودیتهای منابع، نهاده ها و علوفه خشبی، کاهش سطح مراتع عدم تعادل میان تعداد دام و مراتع کشور، الزاماً میبایست موضوع نژادهای برتر تولیدی، تحولات ژنتیک مترتب بر آن و گسترش اصلاح نژاد را از اولویتهای مهم و تعیین کننده برای ایجاد امنیت غذایی در کشور قرار داد.
اندیشمندان کشاورزی و متفکران دانش مدار و متخصصان متعهد و مردم دوست، چه قبل از انقلاب و چه بعد از آن با هوشمندی مدبرانه موضوع گسترش اصلاح نژاد در دام و بهرهگیری از نژادهای برتر و خوب بازده طیور را دریافته بودند و اینک شاهد هستیم سوای هیاهوهای سیاسی و روشهای اداره امور سیاسی و اقتصادی این یا آن دولت، چگونه کوچکترین تغییرات اصلاح نژادی در صحنه جهانی را رصد کرده و پا به پای تحولات و به محض شکسته شدن انحصار ثبت اختراع (پتنت) متعلق به دولتهای قدرتمند زورمدار، دانش ژنومیک اصلاح نژادی را با سرعت قابل تحسین وارد کشور میکنند و از سویدیگر در کمتر از نیم قرن کوشندگی و تلاش، از آن هنگام که اولین ایستگاههای اصلاح نژاد به منظور ترویج نژادهای خارجی و آمیختهگری و از طریق ورود گاوهای نر برای تلقیح طبیعی در بریانک تهران برپا شد تا وقتی که اولین خیابان دامپروری کشور در مهرآباد جنوبی نامگذاری و با گسترش شهر تهران، مرکز اصلاح نژاد به شهرستان کرج جنب روستای «رزکان نو» (محل فعلی) مستقر گردید و پس از اینکه موسسه بررسیهای اصلاح نژاد در اوایل دهه 50 نامگذاری و سپس به مرکز اصلاح نژاد و بهبود شیر تغییر نام داده شد، اینک به انتقال دانش ژنومیک و تولید اسپرمهای ژنومیک شده با یک سوم قیمت جهانی آن در داخل کشور دست یافتهایم. تلاش برای بهرهگیری از ذخایر ژنتیک دامهای برتر جهان برای تولید گاوهای نر مولد اسپرم. عملیات جدی ثبت مشخصات و رکوردگیری، تولید اولین سری گاوهای نر مولد اسپرم پروف شده ایرانی در دهه 1370 و در ادامه آن گسترش تکنیکهای تولید مثلی از جمله بحث تلقیح مصنوعی، تولید اسپرم، انتقال جنین، عملیات IVF (تولید جنین در شرایط آزمایشگاهی) انجماد جنین در داخل کشور و توأمان، واردات اسپرمها و جنینهای منجمد از برترین دامهای صاحب نام مزارع کشورهای آمریکای شمالی، واردات نژادهای جدید پر بازده دام سبک معروف به سانن، حتی واردات دو هزار تلیسه ریجستر شده کانادایی با هواپیما در اوج محاصره اقتصادی و تحریمها توسط بخش خصوصی هوشمند، توانا و دارای دانش و اطلاعات قابل تحسین، عرصهای تحولساز و رقابتی را در صحنه اصلاح نژاد کشورمان ایجاد کرده است. به گونهای که میتوانیم بگوییم طی این مدت یعنی حدود 50 سال، به ویژه شروع جدی فعالیتهای اصلاح نژادی از آغاز دهه 1370 تاکنون 50 درصد از مجموع شیر کشور توسط جمعیت گاوهای آمیخته که حاصل تلاقی گاوهای بومی با نژادهای وارداتی از جمله هلشتاین، سیمنتال و جرزی... است، تولید میشود.
با ورود گاوهای ژنومیک و تولید و تکثیر اسپرم آنان و عرضه به دامداریها سرعت تحولات دامپروری کشور و تولید شیر و گوشت افزون و حتی به صورت متقن میتوانی گفت که قیمت فرآوردهها به رغم تورم مداوم کاهش خواهد یافت.
در توضیح بیشتر ژنومیک باید گفت: در شیوه سنتی اصلاح نژاد که زمانی برای خود یک دانش روز و بلامنازع بود، ما در واقع آزمون نُتاج انجام میدهیم، بدین ترتیب که جمعیت زیادی از دامها را وارد عملیات پروف کرده و سپس جمعیت کوچکی را به عنوان گاو نر پروف شده برای تولید اسپرم برمیگزینیم، اما امروزه علم ژنومیک این مراحل را بسیار کوتاه کرده تا آنجا که حتی در مرحله جنینی نیز میتوانیم DNA را استخراج کنیم و با روشهای خاص آزمایشگاهی مثل مارکرهای ژنتیکی و اسنیپهایی که در دنیا شناسایی کردهاند این پیش بینی از عملکرد ژنتیکی دام را – که قرار بود بعد از به تولید رسیدن دختران گوساله نر به دست آوریم – در همان مرحله جنینی و با یک ضریب اطمینان قابل قبول انجام دهیم.
در واقع، در شرایط کارکرد ژنومیک،(برعکس گذشته که جمعیت زیادی از دامها با صرف هزینههای کلان اقتصادی درگیر اصلاح نژاد میشدند) محدودهای تنگتر، ضریب اطمینانی بالاتر و احتمال موفقیت بیشتری برای تولید خواهیم داشت.
دامداران صنعتی به خوبی میدانند با بهرهگیری از دامهای ژنومیک، شناسایی دامهای برتر پر تولید و مقاوم در مقابل بیماریها با فواید اقتصادی خوب، سریعتر صورت میگیرد و گفته میشود که ژنومیک، این عملیات را از 5 سال به دو سال کاهش میدهد که خود یک مزیت اقتصادی شگرف در فرآیند تولید شیر و گوشت قرمز است و رابطهای بلاواسطه با امنیت غذایی و رقابتهای قیمتی در صحنه جهانی دارد. در این شرایط علوفه و غذای کمتری مصرف میشود و به همین دلیل، رصد میدان وسیع اصلاح نژادی در حوزه دامهای برتر ژنومیک شده در کشورهای پیشرفته و تعامل و برقراری ارتباط سازنده با آنان، کشور ما را با اهداف راهبردی برای تامین امنیت غذایی پایدار نزدیکتر میکند و قدرت اقتصاد کشاورزی را به عنوان بخشی اساسی از اقتصاد کلان افزون میسازد.
منصور انصاری