یکی از صنایعی که در این گزارش درصدد هستیم به بررسی وضعیت آن در سال‌جاری بپردازیم صنعت نان فانتزی و صنعتی حجیم و نیمه‌حجیم است که تحت‌تاثیر تورم ناشی از قیمت مواد اولیه و سوخت و انرژی و سایر مولفه‌های اثرگذار از جمله دستمزد و حمل‌ونقل قطعا با رشد هزینه‌ها روبه‌رو خواهد شد. آنچه این صنعت در سال گذشته تجربه کرد رشد حدودا ۱۵ تا ۲۰ درصدی قیمت‌ها بود که این نرخ در مقایسه با هزینه‌های تولید رقم معقولی نبود و انتقاد فعالان این صنعت را به دنبال داشت، با این حال خود تولیدکنندگان نیز معتقدند در صورتی که قیمت‌ها به صورت متناسب با هزینه‌ها افزایش یابد خریداران از خرید این نوع نان سر باز خواهند زد و این مساله به کم‌رونق شدن بازار این نوع نان می‌انجامد.
به هر روی با آنکه دولت صادرات نان صنعتی را آزاد اعلام کرده اما در واقع امکان صادرات گسترده این محصول وجود ندارد چراکه نان محصولی با پایداری پایین است و این در حالی است که صادرات از ایران پروسه‌ای زمان‌بر است و خطر مرجوع شدن کالای صادراتی را به همراه دارد و زیان زیادی را روی دست صادرکننده بر جای می‌گذارد. بر همین اساس تولیدکنندگان اساسا تمایلی به جایگزینی دو بازار داخلی و صادراتی ندارند و ترجیح می‌دهند کالا را در بازار داخل و به مصرف‌کننده ایرانی بفروشند.
نکته مهم در این بین آن است که بازار داخلی با ۸۵ میلیون مصرف‌کننده برای نان در مقایسه با میزان نان تولید شده توسط تولیدکنندگان ایرانی، بازاری مطلوب محسوب می‌شود؛ اما دو مانع اساسی در این مسیر وجود دارد که یکی تورم بالا و عدم‌تطابق قیمت‌ها با رفاه خانوار است که باعث شده نان صنعتی به یک کالای لوکس برای بسیاری از دهک‌های خانوار در کشور تبدیل شود و موضوع دوم اختلاف قیمت بین نان صنعتی و سنتی است که مصرف نان‌های سنتی را توجیه‌پذیر کرده است.
کاهش تقاضا جدی است
از سوی دیگر دولت با اعلام قیمت‌های جدید تضمینی برای گندم و آرد صنف و صنعت هر ساله بار مالی فعالان صنعت نان را افزایش می‌دهد و این موضوع به دلیل حمایت‌هایی که دولت از نان سنتی به عمل می‌آورد شکاف قیمتی بین دو نوع نان را افزایش داده و در عمل باعث شده تا استقبال از نان صنعتی حجیم و نیمه‌حجیم کاهش یابد و انتظار می‌رود این موضوع تشدید شود.
فعالان صنفی که از نان‌های صنعتی مثل نان فانتزی استفاده می‌کنند می‌گویند استقبال مردم از فعالیت‌های صنفی مانند ساندویچی‌ها به شدت کاهش یافته است و این مساله نیز روی خرید اصناف از این نوع نان‌ها اثر منفی بر جای گذاشته است. به عقیده آنها امروزه سرو غذا در ساندویچی‌ها به شدت کاهش یافته و بسیاری از اقشار ثابت مصرف‌کننده ساندویچ مانند دانشجویان و کارگران و کارمندان که همیشه یک پای ثابت خرید غذاهای فست‌فودی به‌خصوص ساندویچ بودند خرید خود را کاهش داده‌اند که دلیل آن نیز رشد شدید قیمت این محصولات است و این موضوع باعث شده اقبال عمومی به این کالاها کاهش یابد. طبیعتا این موضوع سهم خرید نان فانتزی یا نان‌های دیگر مورد استفاده در ساندویچی‌ها را نیز با کاهش روبه‌رو کرده و باعث شده تا خلأ قابل‌توجهی در تقاضا از این بخش ایجاد شود که همه این موضوع آینده صنعت نان را با تهدیدهای جدی روبه‌رو کرده است.
یک پیش‌بینی برای ۱۴۰۳
این موضوع نه‌تنها در حوزه نان که در سایر اصناف نیز باعث کاهش تقاضا خواهد شد؛ صنایعی مانند شیرینی و کیک و کلوچه و ماکارونی. و این موضوعی است که عضو اتحادیه تعاونی نان‌های حجیم و نیمه حجیم تهران در گفت‌وگو با فودنا به آن اشاره کرده است؛ علیرضا نقره در خصوص چشم‌اندازی که می‌توان برای این صنف در سال ۱۴۰۳ پیش‌بینی کرد گفت: برای سال جدید قطعا بازار خوبی نمی‌توان پیش‌بینی کرد؛ یعنی به لحاظ افزایش قیمت‌هایی که می‌بینیم و تورمی که در پیش خواهد بود به هر حال قدرت خرید مردم مخصوصا برای نان‌های حجیم و نیمه‌حجیم کم خواهد شد بنابراین من احساس می‌کنم بازار خوبی در سال جدید نخواهیم داشت.
نقره افزود: از سوی دیگر قیمت خرید تضمینی گندم هم بالا رفت و به هر حال روی قیمت تمام‌شده آرد ما اثر خواهد گذاشت. ضمن اینکه دولت تلاش دارد سوبسید هم بدهد و دوباره نگذارد قیمت نان افزایش پیدا کند بنابراین نمی‌توان گفت صد‌درصد اما مسلما چشم‌انداز خوبی در سال جدید نداریم. این عضو اتحادیه تعاونی نان‌های حجیم و نیمه‌حجیم با بیان اینکه ما مخالف تخصیص سوبسید به نان هستیم گفت: حرف ما این است که اگر قرار است رقابت ایجاد شده و نان خوب تولید شود نباید هیچ سوبسیدی در کار باشد که تولیدکننده بتواند رقابت کند. به طور کلی باید در کل نان و انواع نان اگر دولت سوبسیدی می‌دهد به قشر آسیب‌پذیر پرداخته شود یا جاهای دیگر مصرف کند یا به صورت یارانه در قالب کارت نه به صورت نقدی که تورم‌زا باشد، به مردم بدهد. از این طریق است که رقابت بین نان‌ها ایجاد می‌شود و نان خوب تولید می‌شود.
نقره با بیان اینکه مقدار فروش نان‌های حجیم و نیمه حجیم به نان‌های سنتی هم بر‌می‌گردد؛ یعنی اگر تفاوت قیمت نان‌های سنتی با نان‌های فانتزی زیادتر بشود تاثیر منفی روی فروش ما بیشتر خواهد شد گفت: اگر آنها نیز به نسبت هزینه‌ها یا قیمت‌ها به قیمت‌های ما نزدیک شود شاید تغییر چندانی در تقاضا و فروش نان‌های فانتزی ایجاد نشود.
این مقام صنفی همچنین در خصوص اینکه قیمت خرید تضمینی گندم قطعا امسال تغییراتی خواهد داشت و معمولا کمی افزایش می‌یابد بنابراین تاثیر این افزایش قیمت‌ها روی صنف نان‌های فانتزی و صنعتی چیست گفت: کاملا بستگی به سیاست دولت دارد؛ یعنی اگر دولت بگوید سوبسید را می‌خواهم به نان فانتزی هم بدهم بله روی ما تاثیر زیادی نخواهد داشت اما اگر بگوید ما مشمول نان سوبسید‌دار نیستیم و قیمت آرد ما همان جور بالا برود خودبه‌خود روی فروش ما تاثیر منفی خواهد گذاشت.
تغییر فرمول یارانه ضروری است
با این حال هزینه‌های تولید نان‌های صنعتی به شدت افزایش یافته و به گفته فعالان این صنعت اگر قیمت این محصول ۳۵درصد افزایش نیابد تولید با زیان روبه‌رو خواهد بود، این در حالی است که افزایش این میزان حتما به از دست رفتن بازار منتهی خواهد شد، مگر آنکه تولیدکنندگان به صوت پلکانی و در دوره‌های سه‌ماهه قیمت را افزایش دهند و از شوک به بازار خودداری کنند، همان‌طور که رشد ۱۵ درصدی قیمت در سال قبل باعث نشد بازار از دست برود.
به عقیده فعالان این صنعت سهم کل نان صنعتی از بازار مصرف به ۱۰درصد بیشتر نمی‌رسد و بقیه بازار در اختیار نان‌های سنتی است بنابراین به هر ترتیب امکان رقابت با این بازار وجود ندارد و دلیل این موضوع نیز شکاف قیمتی است و تا زمانی که این شکاف برطرف نشود اصولا جایی برای رشد این صنعت وجود ندارد و این در حالی است که رفع این مانع می‌تواند سرمایه‌گذاری در نان صنعتی را تقویت و اشتغال مناسبی را ایجاد کند.
متاسفانه یارانه آرد تخصیصی به نانوایی‌های سنتی حتی به مانعی جدی برای نانوایی‌های آزادپز تبدیل شده و در این شرایط دولت باید تصمیمی درست در رابطه با قیمت‌گذاری در مجموعه نان کشور بگیرد تا تعادلی بین نان یارانه‌ای سنتی، آزاد و نان صنعتی ایجاد کند. اقتصاددان‌ها معتقدند دولت بهتر است یارانه را به مصرف‌کننده بپردازد، نه نانوایی‌ها و مصرف‌کننده را در مصرف این یارانه آزاد بگذارد تا نان سنتی یا صنعتی را در سبد مصرفی خود انتخاب کنند و در مقابل اجازه آزادسازی قیمت را بدهد. این موضوع باعث می‌شود علاوه بر حمایت از مصرف‌کننده، قیمت‌ها نیز آزاد و سرمایه‌گذاری در صنعت نان توجیه‌پذیر شود. در عین حال هرزروی آرد و یارانه‌های آن نیز متوقف و انحراف آرد از نانوایی‌ها نیز به صفر برسد و در عوض چرخه توسعه صنعت نان صنعتی نیز در کنار بهبود کیفی نان سنتی به حرکت درآید.