ایران در رتبه‌بندی شاخص قیمت گوشت رتبه ۵۴ را در میان حدود ۱۷۰ کشور جهان دارد. این شاخص در ایران بیش از دو برابر کشورهای یاد شده است. بازاریان مغولستان، رواندا و تانزانیا ارزانترین بها را برای گوشت در بازار از خریداران طلب می‌کنند. شاخص قیمت گوشت در این کشورها به ترتیب ۴۵.۷ واحد، ۴۷ واحد و ۴۷.۹ واحد است. اما همین شاخص در ایران به بیشتر از ۱۰۶ واحد می‌‌‌رسد. در نتیجه ایرانیها ۲.۳ برابر مغولستانیها و ۲.۲ برابر روانداییها و تانزانیاییها برای خرید یک واحد گوشت هزینه می‌کنند. فقط ۵۳ کشور بیشتر از ایرانیها برای خرید گوشت هزینه می‌کنند اما مردم ۱۱۳ کشور در دسترسی به گوشت، توانمندتر از ایرانیها هستند.
جهش قیمت از سال ۹۲
بررسی تغییرات قیمت دام زنده گوسفندی نشان می‌دهد که این میزان افزایش قیمت از سال ۱۳۹۲ بی‌‌‌سابقه است. ۱۰ سال پیش متوسط قیمت دام به حدود ۱۰هزار و ۴۰ تومان به ازای هر کیلو می‌‌‌رسید. در اوایل سال ۱۴۰۲ هم متوسط قیمت به ۱۴۷هزار تومان می‌‌‌رسید اما در عرض چند ماه بیش از ۱.۲برابر و در عرض ۱۰ سال بیش از ۱۴ برابر شده است. افزایش قیمت دام اثر خود را روی قیمت گوشت می‌گذارد. در همین حال، قیمت شقه گوسفندی که سال ۱۳۹۲، ۲۵هزار تومان بود، امروز به‌‌‌طور میانگین به حدود ۴۴۰هزار تومان رسیده است. به‌‌‌عبارتی بیش از ۱۷.۶برابر شده است. قیمت دام کشتار گوسفندی هم به ۳۸۹هزار تومان به ازای هر کیلو رسیده است؛ در حالی که میانگین قیمت آن در سال‌جاری حدود ۳۰۵هزار تومان بود که سال ۱۳۹۲ قیمت دام کشتار به‌‌‌طور متوسط و به‌‌‌صورت کلی حدود ۲۰هزار تومان بود. نشانه‌‌‌ای از ۱۵ برابر شدن قیمت در عرض ۱۰ سال. در نتیجه میانگین قیمت کلی دام زنده و کشتار در ۱۰ سال اخیر ۱۴.۵ برابر شده است.
تفاوت قیمت در ایران و جهان
از زاویه برابری نرخ ریال با دلار در بازار غیررسمی، قیمت دام زنده در ایران به ۳.۸ دلار می‌‌‌رسد. قیمت گوشت هم به‌‌‌طور متوسط به هفت دلار می‌‌‌رسد. در نتیجه، قیمت گوشت و دام در ایران به‌‌‌دلایلی چون خشکسالی و مسأله تامین غذا در ذات خود تورمی است اما با توجه به اینکه خوراک دام با ارز ۲۸هزار و ۵۰۰ تومانی قیمت‌گذاری می‌شود، انتظار اینکه قیمت دام و متعاقب آن قیمت گوشت تا این میزان بالا برود، وجود ندارد. برای داشتن ارزیابی بهتر از سطح بالای قیمت‌ها در ایران، آن را با تعدادی از کشورها مقایسه کردیم. در حال حاضر قیمت هر کیلوگرم دام زنده در آذربایجان یک دلار و ۷۱ سنت و قیمت گوشت۶.۷ دلار است. در جمهوری چک قیمت گوشت ۶ دلار و قیمت دام زنده ۳.۵ دلار است. در بلاروس دام زنده ۳.۵ دلار و گوشت ۶.۲ دلار است. در روسیه قیمت دام و گوشت به ترتیب ۵.۲ و ۶.۱ دلار است. در چین دام زنده به یک دلار و گوشت گوسفندی آن به ۷ دلار می‌‌‌رسد. در هند گوشت ۲ دلار و دام ۰.۶دلار ارزش دارد. با تمامی مواردی که ذکر شد اواسط آبان سال‌جاری رئیس انجمن صنفی گاوداران اعلام کرد، قیمت هر کیلوگرم گوشت دام‌های سنگین که حداکثر ۴۷۵هزار تومان باید باشد، در بازار ۶۱۷هزار تومان قیمت‌گذاری می‌شود. اما سوال این است که چرا و تا کی این اختلاف قیمت وجود دارد؟
ارز ترجیحی تولید داخلی را نابود می‌کند
احمد مقدسی، رئیس انجمن صنفی گاوداران در پاسخ به این پرسش که چرا قیمت گوشت نرخ ثابتی ندارد گفت: متاسفانه همیشه این اختلاف قیمت‌ها وجود داشته است. بارها به وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرده‌ایم که واردات گوشت گرم و یخ‌زده با ارز ۲۸هزار و ۵۰۰ تومانی، تولید داخلی را نابود می‌کند. چراکه دولت روی کالایی به نام ارز ۱۰۰درصد یارانه پرداخت می‌کند و درنهایت با ارز ۲۸هزار و ۵۰۰ تومان، تولیدکننده نمی‌تواند گوشت را با نرخ تنظیم بازار عرضه کند. ما در سال گذشته به دولت ثابت کردیم که اگر دام سنگین زنده را از تولیدکننده با نرخ کیلویی ۲۰۰هزار تومان خریداری کند، قیمت تمام‌شده لاشه گوسفندی ۳۷۵هزار تومان و گوشت بدون استخوان ۴۷۵هزار تومان خواهد بود.
وی افزود: علت این اختلاف قیمت، اصطلاحی با عنوان «گپ بین تولید تا مصرف» در کشاورزی است که ناشی از واسطه‌گری، بورس‌بازی و دلالی در این بازار است. اگر دولت با امکاناتی که دارد، پای کار بیاید یا حاکمیت حلقه‌های تولید (از تولیدکننده دام زنده گرفته، تا کشتارکننده و صنایع بسته‌بندی) را با هم وصل و مدیریت کند و اجازه دهد که این بخش‌ها در یک ارتباط کاملا سالم و رقابتی با همدیگر کار کنند و واسطه‌های بین این سه حلقه را از بین ببرد، ما می‌توانیم گوشت را با قیمت نهایی ۴۷۵هزار تومان به دست مردم برسانیم.
واسطه‌ها منتفع می‌شوند
مقدسی تاکید کرد: دولت باید به عنوان سیاستگذار، طبق نظر بخش خصوصی و تمام زنجیره‌های بخش تولید، تبدیل و توزیع سیاستگذاری کند، اما متاسفانه اکنون این اتفاق نمی‌افتد. سال‌هاست که این درخواست را از دولت داریم، اما متاسفانه عمل نمی‌شود و درنهایت می‌بینیم که تولیدکننده کالای خود را زیر قیمت تمام‌شده و با ضرر عرضه می‌کند. از آن طرف هم مصرف‌کننده قیمت گزافی را بابت محصول پرداخت می‌کند. این منصفانه نیست که در این عرصه، هم تولیدکننده و هم مصرف‌کننده می‌نالند، اما واسطه‌ها منتفع می‌شوند. با از بین بردن این فاصله و کوتاه کردن گپ بین تولید تا مصرف می‌توانیم دست به دست هم دهیم و این بخش را مدیریت کنیم، به شرطی که دولت باید ما را باور کند.
شرط مقابله با نوسان قیمتی
این فعال صنفی در پاسخ به اینکه در فصل زمستان و شب عید آیا بازهم شاهد نوسان قیمت در بازار گوشت خواهیم بود، گفت: ما اگر به خوبی برنامه‌ریزی و مدیریت کنیم، قاعدتا نه تنها در شب عید، بلکه در هیچ موقعی از سال نباید با مشکل نوسان قیمتی در بازار گوشت مواجه شویم. اما متاسفانه این برنامه‌ریزی وجود ندارد و تصمیمات معمولا خلق‌الساعه و احساسی است. دولت باید تمام تولیدکنندگان، تبدیل‌کنندگان و توزیع‌کنندگان را دور یک میز جمع کند و به حرف‌های آنها گوش دهد، چون آنها دستی در آتش دارند و باید به آنها اعتماد کند. ما توان بسیار بزرگی در کشور داریم که دولت می‌تواند از این ظرفیت استفاده کند. با وجود اینکه این توانمندی در کشور ما وجود دارد، به دلیل عدم‌استفاده صحیح از بین می‌رود. تولیدکننده از بین می‌رود و مصرف‌کننده گران می‌خرد.
دولت با ارز ترجیحی گوشت وارد نکند
وی با انتقاد از واردات گوشت بیان کرد: دولت اقدام به واردات گوشت با ارز 28هزار و 500 تومان می‌کند، در حالی که نیازی به واردات نداریم؛ دولت می‌تواند دام زنده را به صورت نقدی و با نرخ کیلویی 200هزار تومان از تولیدکننده خریداری کند و پس از کشتار، لاشه با استخوان را با قیمت 375هزار تومان به بازار عرضه کند، اما متاسفانه دولت در این زمینه اقدامی انجام نمی‌دهد. دولت اگر گوشت وارداتی را با نرخ ارز آزاد وارد کند؛ به یقین کسی توان رقابت با تولیدکننده داخلی را نخواهد داشت.
مقدسی با اعلام اینکه ما امروز توان تولید یک میلیون تن گوشت قرمز در سال را در کشورمان داریم و در عین حال میزان مصرف داخلی 900هزار تن گوشت در سال است، تاکید کرد: ما هیچ حمایتی از دولت نمی‌خواهیم و تنها خواسته ما این است که با ارز 28هزار و 500 تومان اقدام به واردات گوشت نکند و اجازه دهد تمام حلقه‌های دخیل، با کمک دولت این بخش را مدیریت کنند. در این صورت ما نه‌تنها نیاز 900هزار تن گوشت داخل کشور را تامین می‌کنیم، بلکه می‌توانیم اقدام به صادرات گوشت کنیم، همان‌طور که در سنوات گذشته این موضوع را ثابت کرده‌ایم.
حفظ تولید داخلی، نسخه درمان بازار
وی با بیان اینکه در سال 1401 ما بالغ بر 46هزار تن گوشت قرمز به دولت فروختیم و مقرر بود که در عرض 48 ساعت پول دامداران را پرداخت کنند، گفت: اما پرداخت این رقم بیش از 10 ماه طول کشید که در این حالت تولیدکننده از بین می‌رود. واردات گوشت با نرخ ارز ترجیحی نمی‌تواند مُسکنی برای این بازار باشد. هرچند دولت شاید بتواند با واردات گوشت چند ماه این بازار را مدیریت کند؛ اما درنهایت اگر تولیدکننده داخلی از بین برود، مصرف‌کننده باید با قیمت بالاتری گوشت را تهیه کند. اگر دولت دلش برای مصرف‌کنندگان می‌سوزد، ابتدا باید تولیدکنندگان داخلی را حفظ کند. اگر در این امر موفق عمل کند و تولید در طول سال تداوم داشته باشد، با یک برنامه‌ریزی در بازه زمانی 6ماهه تا یک ساله، شاهد تداوم عرضه گوشت و قیمت‌های متعادل در بازار خواهیم بود. بر اساس این گزارش، گفته می‌شود به ازای هر دام وارداتی، دو دام داخلی بزرگ به کشتارگاه می‌رود و 10گوسفند از عرصه تولید خارج می‌شود.
مقدسی در پاسخ به اینکه آیا این ادعا درست است، اظهار کرد: محاسبه این موضوع ساده است. درواقع وقتی گوشت با ارز 28هزار و 500 تومان وارد کشور می‌شود، در حالی که نرخ دلار در بازار آزاد 50هزار تومان است، به این معناست که یک گوساله را با ارز 28هزار و 500 تومان وارد کرده‌ایم و اگر آن را با ارز آزاد وارد می‌کردیم، به این معناست که دو گوساله داخلی را از بین برده‌ایم. اما اینکه چرا گفته می‌شود10 گوسفند از عرصه تولید خارج می‌شود، به این دلیل است که وزن گوسفند حداکثر 40 تا 50 کیلوگرم است، اما وزن گوساله 400 تا 500 کیلوگرم که اگر وزن گوساله را تقسیم بر 10 کنیم معادل با 10گوسفند خواهد بود.
صادرات، سوپاپ اطمینان برای تولید داخل
وی در پاسخ به اینکه اگر دغدغه صادرات گوشت برای تولیدکنندگان رفع شود، آیا قیمت‌ها دچار نوسان نخواهد شد، گفت: ما باید برای صادرات برنامه‌ریزی کنیم. نگاه این است که 90درصد تولید داخلی باید صرف تامین نیاز داخلی شود و تنها 10درصد از گوشت تولید داخلی را می‌توانیم صادر کنیم، در حالی که در هیچ جای دنیای چنین چیزی امکان‌پذیر نیست. درواقع صادرات یک سوپاپ اطمینان برای تولید داخل است و می‌تواند ارزآوری خوبی برای کشور به همراه داشته باشد.
مقدسی اضافه کرد: به دلیل شرایط و روش تولیدی که در کشور ما وجود دارد؛ در منطقه، هیچ کشوری توان رقابت با گوشت باکیفیت ایرانی را ندارد و تمام کشورهای حاشیه خلیج فارس علاقه زیادی به گوشت ایرانی دارند. ما باکیفیت‌ترین گوشت‌های دنیا را تولید می‌کنیم. اگر با نگاه تامین نیاز داخلی به نحوی برنامه‌ریزی کنیم که تولیدکننده بتواند روی پای خود بایستد و سود منطقی کسب کند، قطعا می‌تواند تولید خود را افزایش دهد و بازارهای صادراتی منطقه را به دست بیاورد، تا در مواقعی که بازار داخلی کشش نداشت، توان صادرات داشته باشد.
چالش‌های ممنوعیت صادرات
مقدسی با اشاره به چالش‌های حوزه گوشت و لبنیات بعد از ممنوعیت صادرات گفت: بعد از این رویکرد، دام زنده روی دست تولیدکننده باقی ماند و دولت نتوانست به تعهدات خود عمل کند. قرار بود که پول دامداران را در 48 ساعت پرداخت کند که پرداخت نکرد و این در حالی بود که صادرات هم ممنوع بود و این ضربه سنگینی به تولیدکنندگان وارد کرد. به دست آوردن بازارهای صادراتی به‌ویژه در حوزه گوشت قرمز به دلیل کیفیت بالای محصول داخلی، چندان کار دشواری نیست، اما حفظ این بازارها مهم‌تر است؛ چراکه اکنون در بسیاری از کشورها دیگر صادرات ما را قبول ندارند؛ به این دلیل که یک روز واردات ما آزاد و روز بعد ممنوع می‌شود. بنابراین تصمیمات خلق‌الساعه موجب شده که جایگاهی در بازارهای جهانی نداشته باشیم. درخواست ما این است که دولت صادرات را آزاد کند و از آن طرف هم گوشت وارد کشور کند.
دست‌های پشت پرده مانع کاهش قیمت
وی همچنین با اشاره به وجود مافیای گوشت در کشور بیان کرد: به‌رغم اینکه ما ثابت کرده‌ایم و بارها به دولت گفته‌ایم تضمین می‌دهیم که نیاز صد‌درصد گوشت کشور را تامین کنیم، و با همکاری تولیدکننده و دولت، قیمت گوشت را درکشور کاهش دهیم، اما اجازه نمی‌دهند و سوال ما این است که چه دست‌هایی پشت پرده است؟
مقدسی بیان کرد: تا زمانی که ارز ترجیحی و ارز چندنرخی در این مملکت وجود دارد، این مافیاها در بازار گوشت وجود خواهد داشت. ما در بحث واردات نهاده‌های دامی، بارها عنوان کردیم که ارز ترجیحی نمی‌خواهیم. ستاد تنظیم بازار در ابتدای سال‌جاری بر اساس نرخ سویای کیلویی 16هزار و 300 تومان، قیمت شیرخام را 15هزار تومان تصویب کرد که تا آخر سال سویای موردنیاز دامداران را تامین کنند. در حالی که سویا به کیلویی 40هزار تومان در بازار رسید و در این بین دامداران و تولیدکنندگان متضرر شدند. بعد از چهار ماه نیز قیمت سویای وارداتی را 20هزار و 900 تومان اعلام کردند و سویای استحصالی داخلی را 19هزار تومان قیمت‌گذاری کردند. در حالی که از دامداران تعهد گرفتند که قیمت شیر تا پایان سال گران نشود.
تبعات قیمت‌گذاری دستوری
وی با اشاره به تبعات دخالت دولت در بحث قیمت‌گذاری برای این صنعت گفت: ما صد‌درصد با این رویکرد دولت مخالفیم. دولت به دلیل اینکه ارز ترجیحی ارائه می‌کند، به خودش اجازه می‌دهد که اقدام به قیمت‌گذاری دستوری کند، در حالی که قیمت‌گذاری دستوری یک آفت و سرطان برای بخش تولید است.
مقدسی خاطرنشان کرد: تا زمانی که ارز ترجیحی در این کشور وجود دارد، به طور قطع مافیا هم در بازارهای مختلف وجود خواهد داشت و ما نمونه آن را در بازارهای مختلف مشاهده می‌کنیم. تولیدکنندگان و تجار از تخصیص این ارز ترجیحی ناراضی هستند و صرفا مافیاها هستند که از این ارز استقبال می‌کنند. خواسته ما این است که ارز ترجیحی را حذف کنند. دولت باید زمانی نگران باشد که اگر ارز ترجیحی را حذف کند، قیمت تولیدی شیر خام بالاتر از قیمت جهانی خود باشد. در حالی که تولیدکننده حتی اگر شیر را با نرخ ارز آزاد تهیه کند، باز هم قیمت آن، زیر قیمت جهانی خواهد بود. پس جای نگرانی وجود ندارد و حتی صادرات لبنیات و دام ما هم دچار مخاطره نخواهد شد. اما به دلیل این مسائل، صنعت ما در آستانه نابودی است.