«خور»، «خرم‌روز» و «شب چله» از دیگر نام‌‌‌هایی است که برای این شب طولانی در نظر گرفته شده است؛ زیرا ایرانی‌‌‌ها چهل روز اول زمستان را «چله بزرگ» و ۲۰ روز بعد از آن را «چله کوچک» می‌‌‌نامند؛ گویا در گذشته، کشاورزان برای تقسیم‌‌‌بندی روزهای زمستانی یا تابستانی و زمان مناسب برای کاشت و برداشت محصولات خود از آن استفاده می‌‌‌کرده‌‌‌اند.
آداب و رسوم شب یلدا در ایران با کشورهای دیگر متفاوت است؛ زیرا مردم هر کشوری با توجه به فرهنگ و پیشینه‌‌‌ای که دارند، جشن‌‌‌ها و مراسم خود را برگزار می‌کنند. در شب یلدا ایرانیان معمولا غذاهای خاصی مانند سبزی‌پلو و ماهی را آماده می‌کنند. همچنین آجیل یلدا که نوعی آجیل از ترکیب چهارمغز پسته، بادام، گردو و فندق با افزودنی‌هایی همچون کشمش و باسلق و انجیر خشک است؛ در کنار دیگر تنقلات به همراه هندوانه و انار سرو می‌شود. با توجه به اینکه خرید آجیل، شیرینی و میوه‌‌‌هایی مانند انار و هندوانه پای ثابت سبد خرید شب یلدا هستند، گرانی این اقلام مصرفی باعث شده هر ساله به تعداد موافقان و مخالفان برگزاری این آیین کهن افزوده شود. عده‌‌‌ای معتقدند که شب یلدا را باید با هر بودجه و توان مالی، پاس بداریم و در مقابل، عده‌‌‌ای هم خرید آجیل و شیرینی مخصوص این شب را اسراف می‌دانند و بر برگزاری هر‌چه ساده‌‌‌تر این جشن تاکید دارند.
در سال‌های گذشته وقتی نزدیک شب یلدا می‌شد، شهر رنگ و بوی جشن و شادی به خود می‌گرفت، اما طی سال‌های اخیر که مردم با تورم روزافزون در بخش‌های مختلف از جمله کالاهای مصرفی دست و پنجه نرم می‌کنند و تحت فشار اقتصادی هستند، یلدا دیگر برای خانوادهها بار هزینه‌ای زیادی به‌همراه دارد. در این بین آنهایی که غنی‌تر هستند، هر سال سفره پربارتر و رنگین‌‌‌تری را نسبت به سال‌های قبل می‌آرایند. گویا که فرهنگ اصیل و باستانی شب یلدا به فراموشی سپرده شده و رقابت جای آن را گرفته است.
آغاز طرح تشدید نظارت بر بازار شب یلدا
بر اساس این گزارش، این موضوعات در حالی مطرح می‌شود که بنا براعلام وزارت جهاد کشاورزی طی روزهای گذشته، اجرای طرح تشدید نظارت بر بازار ویژه شب یلدا آغاز شده است. در همین رابطه مسعود امراللهی، مدیرکل دفتر بازرسی و نظارت بر کالای اساسی وزارت جهاد کشاورزی، از آغاز طرح تشدید نظارت بر بازار ویژه شب یلدا خبر داد و گفت: اجرای این طرح از روز شنبه هفته گذشته آغاز شده و تا شب یلدا ادامه خواهد داشت. مدیرکل دفتر بازرسی و نظارت بر کالای اساسی وزارت جهاد کشاورزی با اشاره به اینکه این طرح در همه استان‌‌‌ها و شهرستان‌‌‌های کشور اجرا می‌شود، یادآوری کرد: به استناد تفاهم‌‌‌نامه منعقده وزارت جهاد کشاورزی و اتاق اصناف کشور، در شبکه عمده‌‌‌فروشی بازرسان وزارت جهاد کشاورزی و در شبکه خرده‌‌‌فروشی بازرسان اصناف اقدام به نظارت در این طرح می‌کنند. به گفته امراللهی، در این طرح میوه، محصولات پروتئینی و آجیل مورد نظارت و بازرسی قرار می‌گیرد و شهروندان می‌توانند در صورت مشاهده تخلف شکایت خود را در سامانه ۱۲۴ ثبت کنند تا پس از ثبت گزارش، بازرسان به آن رسیدگی کنند.
قیمت رسمی آجیل شب یلدا اعلام شد
بر این اساس، طی روزهای گذشته سازمان مدیریت میادین میوه و ترهبار شهرداری تهران نیز قیمت آجیل مخلوط مخصوص شب چله عرضه‌شده در میادین و بازارهای میوه و ترهبار را اعلام کرده است. طبق نرخ‌‌‌نامه سازمان مدیریت میادین میوه و ترهبار، قیمت عرضه انواع آجیل شب چله در میادین و بازارهای میوه و ترهبار به این شرح اعلام شده است؛ هر کیلوگرم آجیل شیرین ترکیبی شامل ۱۰درصد پسته خام (اکبری، کله قوچی)، ۱۵درصد مغز بادام، ۱۵درصد نخودچی دوآتیشه بینمک، ۱۵درصد کشمش سبز، ۱۵درصد برگه قیسی، ۱۵درصد انجیر خشک و ۱۵درصد باسلق ، ۲۸۰هزار تومان است. همچنین قیمت هر کیلو آجیل شیرین بدون باسلق شامل ۱۰درصد پسته خام (اکبری، کله‌قوچی)، ۱۵درصد مغز بادام، ۱۵درصد نخودچی دوآتیشه بینمک، ۱۵درصد کشمش سبز، ۱۵درصد برگه قیسی، ۱۵درصد فندق خام با پوست و ۱۵درصد انجیر خشک، ۳۲۱هزار تومان است.
هر کیلو آجیل شور شامل ۱۵درصد پسته (اکبری، کله‌قوچی) شور، ۱۵درصد مغز بادام، ۲۰درصد نخودچی دوآتیشه شور، ۲۰درصد تخمه کدو گوشتی دوآتیشه شور، ۱۵درصد تخمه جابانی و ۱۵درصد فندق با پوست شور به قیمت ۳۲۶هزار تومان به فروش می‌‌‌رسد. گفتنی است، قیمت باسلق با گردو دو پر سفید هر کیلوگرم ۹۸هزار تومان، باسلق دو سر پرس با گردو دو پر سفید هر کیلوگرم ۱۱۰هزار تومان و باسلق بدون گردو و راحت‌الحلقوم هر کیلوگرم ۸۸هزار تومان تا تاریخ ۵ دی ماه در میادین و بازارهای میوه و ترهبار عرضه می‌شود.
کمبودی در بازار خشکبار وجود ندارد
این ارقام در حالی اعلام شده که رئیس اتحادیه فروشندگان خشکبار و آجیل تهران، قیمت هر کیلو آجیل مخصوص شب یلدا را حداکثر ۴۸۰هزار تومان اعلام کرده است. غلامرضا خدامی در این باره گفت: قیمت آجیل شب یلدای ممتاز که شامل پسته اکبری یا احمدآقایی ممتاز، بادام هندی، مغزگردو، انجیر، مغز فندق خام، بادام پوست کاغذی، توت، کشمش، مویز و برگه زردآلو می‌شود، حداکثر ۴۸۰هزار تومان است. وی ادامه داد: آجیل شب یلدا با آجیل شیرین تفاوت دارد و دارای تنوع بیشتری است. آجیل شب یلدا که مخصوص همین ایام است، مخلوطی از حداقل ۱۰ کالا با باسلق است؛ آجیل شیرین به دو شکل عرضه می‌شود. نوع اول آن تمام مغز و نوع دوم نخودچی، کشمش، مویز و بادام زمینی در کنار پسته است.
خدامی افزود: متاسفانه برخی واحد‌‌‌های صنفی بدون پروانه کسب، میادین شهرداری و افرادی که پروانه کسب اتحادیه‌‌‌های دیگر را دارند، در ایام نزدیک به شب یلدا، آجیل شیرین ضعیف را به عنوان آجیل شب یلدا معرفی می‌کنند. به گفته این فعال صنفی، با توجه به تولید انبوه پسته در کشور قیمت این محصول در انواع مختلف از ۱۵ تا ۲۵درصد کاهش داشته است. این کاهش باعث ثبات در بازار داخلی شده و همچنین رکورد ارزآوری بالا را برای کشور به همراه دارد. تقریبا به جز چند قلم هیچ‌گونه کمبودی در بازار خشکبار کشور نداریم و امیدواریم مجوز واردات قانونی این اقلام نیز داده شود.
ردپای گرانی در بازار آجیل شب یلدا
با این حال، مشاهدات میدانی از بازار بزرگ تهران در روزهای منتهی به شب یلدا نشان می‌دهد برای خرید یک کیلو آجیل مخلوط ممتاز باید مبلغی حدود ۶۰۰هزار تومان هزینه کنید. همچنین قیمت هر کیلو پسته احمد آقایی ممتاز، تخمه جابانی و تخمه کدو به ترتیب در حدود ۹۵۰هزار تومان،۳۰۰هزار تومان و ۳۳۰هزار تومان است. با وجود عرضه کافی این محصولات، قیمت بالای آجیل و خشکبار باعث شده است تقاضای چندانی برای خرید در مردم وجود نداشته باشد و به همین دلیل فروشندگان نیز از وضعیت فروش محصولات خود رضایتی نداشته باشند. در بازار میوه نیز مانند هر سال قیمت میوه به‌خصوص هندوانه و انار در آستانه شب یلدا روندی صعودی داشته و هر کیلو انار به مبلغ حداقل ۴۰هزار تومان به فروش می‌‌‌رسد. هرچند منابع رسمی قیمت هر کیلو هندوانه را بین ۱۰ تا ۲۲هزار تومان اعلام کرده‌‌‌اند، اما باید دید در بازار واقعی، این محصول پرطرفدار به چه قیمتی به فروش می‌‌‌رسد.
فارغ از گرانی اقلام میوه و آجیل شب یلدا، نباید فراموش کنیم که یلدا فرصتی است برای با هم بودن؛ جویای حال خانواده و بستگان خود بودن؛ تکریم بزرگ‌ترها؛ آموختن راه و رسم زندگی به جوانان و درس‌آموزی برای کودکان. از این رو بهتر است که فلسفه اصلی این مراسم کهن ایرانیان فراموش نشود. برای اینکه فردگرایی رواج پیدا نکند و خانوادهها در کنار هم جمع باشند، بهتر است که این شب را ساده برگزار کنیم تا ارتباطات جمعی تداوم داشته باشد.