حمید کاشانی، رئیس هیات‌مدیره اتحادیه سراسری مرغداران میهن درباره دلیل این مساله گفت: در همه دنیا تخم‌مرغ یک کالای تولیدی استراتژیک است. این کالا بر اساس نیاز داخل هر کشوری تولید می‌شود و قابلیت صادرات و واردات بسیار گسترده ندارد و به تجارت بین همسایگان معروف است. کشوری که تخم‌مرغ تولید می‌کند، متناسب با نیاز خود و نیاز بازار داخلی تولید می‌کند.
میزان مصرف تخم‌مرغ در طول سال
وی افزود: مصرف تخم‌مرغ در فصل‌های مختلف متفاوت است. اوج مصرف تخم‌مرغ در شهریور ماه و نیمه دوم سال اتفاق می‌افتد. در نیمه اول سال همیشه مصرف تخم‌مرغ کمتر است. اما مساله اصلی ما نامتعادل بودن مصرف نیست، بلکه بحث قیمت‌گذاری تخم‌مرغ است که در کشور ما به صورت اصولی، منطقی و کارشناسی صورت نمی‌گیرد. یعنی در کل سال و حتی در دوره‌هایی که مصرف این کالا بالاتر یا کمتر است، تخم‌مرغ به یک شکل قیمت‌گذاری می‌شود.
چالش‌های قیمت‌گذاری دستوری
کاشانی با اشاره به قیمت‌گذاری تخم‌مرغ و چالش‌های آن بیان کرد: به طور کلی قیمت‌گذاری دستوری و قیمت‌هایی که از سوی دولت برای کالاها تعیین می‌شود؛ پدیده‌ای منسوخ‌شده در دنیاست. اما متاسفانه در کشور ما این روند هنوز ادامه دارد و قیمت‌گذاری درخصوص کالاهای مختلف اعمال می‌شود. اما شاهد هستیم که هیچ گاه مردم به آن قیمت واقعی خرید نمی‌کنند. مثال بارز آن این است که در ۶ ماه گذشته تولیدکنندگان هر شانه تخم‌مرغ را ۵۰ تا ۶۰هزار تومان درب واحد تولیدی به فروش می‌رساندند؛ اما مردم یک شانه تخم‌مرغ را به قیمت ۱۰۵ تا ۱۱۵هزار تومان خریداری می‌کردند که البته قیمت مصوب بود و درواقع تخلفی صورت نمی‌گرفت. این نشان می‌دهد که قیمت‌گذاری دستوری جواب نیاز جامعه ما را نمی‌دهد.
قیمت تخم‌مرغ در خرده‌فروشی‌ها
وی افزود: در نیمه دوم سال نیز قیمت مصوب و دستوری دولت، از طریق محدودیت صادرات و ابزارهایی که توسط اتحادیه اعمال می‌شود، کنترل می‌شود و قیمت مصوب تخم‌مرغ، درب واحدهای تولیدی و مرغداری‌ها رعایت می‌شود. در فروشگاه‌های زنجیره‌ای و میادین که ۶۰درصد مصارف خوراکی تهران از این مکان‌ها تامین می‌شود، تخم‌مرغ حتی ۵درصد کمتر از قیمت مصوب عرضه می‌شود. اما در خرده‌فروشی‌های سطح شهر، با توجه به اینکه بین ۳۶۰ تا ۳۸۰هزار سوپرمارکت در سطح شهر وجود دارد، مناطق و شرایط مختلف این سوپرمارکت‌ها بر قیمت تخم‌مرغ اثرگذار هستند. به طور نمونه هر شانه تخم‌مرغ در سطح تهران از ۱۰۵هزار تومان در خرده‌فروشی‌ها و سوپرمارکت‌ها به فروش می‌رسد که در مناطق لوکس‌نشین به ۱۲۵هزار تومان می‌رسد که قیمت معقولی است اما مورد تایید ما نیست. چون صنعت طیور این قیمت را به اجبار تحمل می‌کند.
قیمت تخم‌مرغ در ماه‌های آتی
بر اساس این گزارش، گفته می‌شود که با سرد شدن هوا تقاضا برای خرید تخم‌مرغ بالا می‌رود. حال سوال این است که آیا اکنون عرضه تخم‌مرغ به اندازه کافی هست، یا احتمالا شاهد رشد قیمت در ماه‌های آتی در این بازار خواهیم بود؟ کاشانی در این باره گفت: تا سال 1400 تقریبا به مدت سه چهار سال متوالی، واردکننده تخم‌مرغ بودیم. با برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده، در سال 1401 نه‌تنها واردات انجام نشد، بلکه 55هزار تن صادرات تخم‌مرغ داشتیم. امسال تقریبا نزدیک به 100هزار تن تاکنون صادرات تخم‌مرغ داشته‌ایم. یعنی ایران از یک کشور واردکننده به کشور صادرکننده تبدیل شده و برنامه‌ریزی متناسب با تامین نیاز کشور هم صورت گرفته است. وی با بیان اینکه تولید تخم‌مرغ متناسب با نیاز کشور بین 18 تا 20 ماه برنامه‌ریزی می‌خواهد، افزود: اما مسائل متعددی از جمله ممنوعیت صادرات، مداخلات دولت، نوسان نرخ دلار و افزایش قیمت مواد اولیه، قیمت این کالا را دچار تنش می‌کند.
نگرانی تولیدکنندگان
این تولیدکننده بیان کرد: یکی از موضوعات بسیار نگران‌کننده که ما طی دو ماه گذشته به وزارت جهاد، معاون اول رئیس‌جمهور و دفتر ریاست جمهوری انتقال داده‌ایم، این است که قیمت محصول باید متناسب با مواد اولیه‌ای باشد که در اختیار تولیدکننده قرار می‌گیرد. فراوانی تولید ما به حدی رسیده که خوشبختانه صادرات انجام می‌شود، اما این صادرات نباید ابزاری شود برای اینکه دولت بخواهد تولیدکننده را تهدید کند و بخواهد از این ابزار برای کاهش قیمت تخم‌مرغ استفاده و به تولیدکننده زیان وارد کند و یارانه را از جیب تولیدکننده پرداخت کند.
وی با بیان اینکه امروز قیمت تخم‌مرغ متناسب با هزینه‌های تولید نیست، اظهار کرد: به استناد کارشناسان وزارت جهاد کشاورزی، بعد از اصلاح قیمت 30درصد افزایش هزینه حمل‌ونقل در حدود 8 ماه گذشته به صنعت ما تحمیل شده است. از سوی دیگر هزینه تمام واکسن‌ها، ریزمغذی‌ها و داروهای ما افزایش دوبرابری داشته و اخیرا هم طی دو مرحله قیمت سویا به صورت رسمی در سامانه بازارگاه افزایش داشته است. نرخ سویا یک بار به صورت رسمی 25درصد گران شده و در مرحله دوم به تشکل‌هایی که نیازمند سویا هستند، اجازه داده شده تا با واردکنندگان تعامل کنند و سویا را مقداری گران‌تر تهیه کنند که بتوانند نیاز مرغداری خود را تامین کنند.
آزادسازی نرخ ارز، بزرگ‌ترین جراحی اقتصادی
وی در حالی این اظهارات را مطرح می‌کند که در دوسال اخیر قیمت تخم‌مرغ حدود 135درصد بالا رفته است. حال سوال اینجاست چرا با وجود این افزایش قیمت، تولیدکنندگان همچنان از افزایش قیمت‌ها شاکی هستند؟ آیا رشد هزینه‌ها بیشتر از رشد قیمت تخم‌مرغ بوده است؟
کاشانی در این زمینه توضیح داد: در تاریخ 21 اردیبهشت سال 1401 آزادسازی ارز یا مردمی‌سازی یارانه‌ها صورت گرفت. بزرگ‌ترین جراحی اقتصادی در طول 44 سال پس از انقلاب، این آزادسازی نرخ ارز بود که دولت وقت انجام داد. شاید وزارت جهاد در آن زمان بهترین مدیریت را در حوزه تامین مواد اولیه و پروتئین موردنیاز مردم انجام داد. درواقع مدیریت صحیحی برای تامین پروتئین مردم انجام شد، اما نه برای تولیدکننده. در حالی که ما بین 7 تا 8 برابر افزایش نرخ مواد اولیه را متحمل شدیم. یعنی اگر یک واحد تولیدی به یک میلیارد تومان سرمایه برای خرید نهاده خود نیاز داشت، ناگهان این نقدینگی موردنیاز به 8 میلیارد تومان افزایش یافت. در حالی که قیمت محصول ما حتی به دو برابر افزایش پیدا نکرد و تنها 1.7درصد افزایش یافت. چون دولت از تولیدکنندگان درخواست کرد که در این مسیر همراهی کنند تا مردم بیش از این متحمل فشار نشوند.
وی افزود: این همکاری از طرف تولیدکنندگان تخم‌مرغ صورت گرفت و طی یک سال گذشته این صنعت متحمل زیان بسیار سنگینی شد. با این جراحی اقتصادی که انجام شد، ما 6 آیتم را به وزارت جهاد و دولت و دفتر ریاست جمهوری پیشنهاد دادیم، ازجمله اینکه باید سرمایه در گردش این واحدها تامین شود؛ حداقل پس از 6 ماه محصول به صورت واقعی قیمت‌گذاری شود؛ از قیمت‌گذاری دستوری خارج شود و درخواست‌های دیگری که متاسفانه هیچ‌کدام از آنها انجام نشد.
رهاسازی بخش تولید
کاشانی یادآور شد: به عبارتی سیاست دولت در زمینه حذف ارز 4200 تومانی به معنی رها کردن بخش تولید بود و تولیدکنندگان روزگار بسیار سختی را گذراندند. زمانی که قرار بود قیمت ارز آزاد شود، قیمت دلار حدود 21هزار تومان بود و قرار بود با ارز 23هزار تومانی تمام مواد اولیه ما تعیین شود؛ اما با این قیمت نتوانستند ارز تامین کنند و قیمت ارز تا 28500تومان افزایش پیدا کرد؛ اما متناسب با آن، قیمت تولید آن محصول واقعی نشد.
پایداری تولید، درگرو توجیه اقتصادی
وی با تاکید بر اینکه جذابیت و تداوم و پایداری تولید، درگرو اقتصادی بودن تولید و مقرون به صرفه بودن آن است؛ بیان کرد: بزرگ‌ترین مولفه و ابزار موردنیاز برای رشد تولید، پیش‌بینی قیمت واقعی و متعادل در صنعت است. یعنی باید همان‌طور که از مصرف‌کننده حمایت می‌شود، از تولیدکننده هم حمایت شود تا رشد تولید محقق شود. اما امروز یکی از موانع تولید مقاومت دولت برای واقعی شدن قیمت‌هاست که در درازمدت آثار بسیار جبران‌ناپذیری را روی بخش تولید خواهد گذاشت و در آن زمان متاسفانه مصرف‌کننده باید تاوان این بی‌توجهی را بپردازد.
مزیت‌های صنعت تخم‌مرغ
کاشانی در پاسخ به اینکه آیا هم اکنون قیمت تخم‌مرغ در مقایسه با قیمت کشورهای منطقه‌ای رقابتی است، گفت: خوشبختانه ما جزو دومین یا سومین کشوری هستیم که ارزان‌ترین تخم‌مرغ دنیا را در کشور تولید می‌کنیم. چون صنعت طیور تخم‌گذار در ایران صنعتی کاملا رقابتی با کشور رقیب یعنی ترکیه است.
وی با اشاره به مزیت‌های این صنعت گفت: واحدهای مکانیزه و به‌روز مرغداری ما حتی با دنیا از لحاظ ساختار، تجهیزات و تاسیسات برابری می‌کند. یعنی اگر در بازاری حضور داشته باشیم که شرایط برابر و بدون هیچ یارانه‌ای به بخش تولید ما داده شود و یک بازار آزاد و رها باشد، به هیچ وجه کشورهای منطقه نمی‌توانند در صنعت طیور تخم‌گذار و تولید تخم‌مرغ با ما رقابت کنند. اما متاسفانه با توجه به دخالت و قیمت‌گذاری دستوری، مجبور به خودتحریمی و خودسانسوری هستیم که نیاز بازار داخل را تامین کنیم.
وی یادآور شد: اکنون جزو 9 کشور برتر دنیا در حوزه تولید تخم‌مرغ هستیم، بنابراین خواسته ما این است که در بخش تولید تخم‌مرغ شرایط مهیا شود و از ظرفیت ایجادشده و سرمایه‌گذاری سنگینی که در 8 استان پرتولید کشور صورت گرفته، بهترین استفاده را انجام دهیم، به شرطی که دولت قوانین آزاد، درست، منطقی، علمی و اقتصادی وضع کند.
سیاست‌های محدودکننده دولت
این فعال صنفی درباره سیاست‌های محدودکننده دولت در بخش تولید و صادرات تخم‌مرغ گفت: ما تنها تشکلی هستیم که تمام مباحث مربوط به تنظیم بازار و صادرات به این تشکل واگذار شده و تمام مرغداران کشور عضو این تشکل هستند. با توجه به وظایفی که دولت به عهده این تشکل گذاشته، این اتحادیه یک اتحادیه وظیفه‌مند است که بحث تنظیم بازار، صادرات و واردات را انجام می‌دهد.
وی ادامه داد: این برون‌سپاری در زمان وزیر وقت یعنی آقای سعادت‌نژاد صورت گرفت و سیاست آقای نیکبخت، وزیر فعلی هم بر این اصل بوده و به مدیریت بخش خصوصی ایمان دارد. اما مشکل ما این است که آستانه تحمل دولت کم است و زمانی که قیمت یک محصول در مواقع مختلف دچار کوچک‌ترین تغییری می‌شود؛ دستگاه‌های متفاوتی ورود می‌کنند و اجازه نمی‌دهند بازار روند طبیعی خود را طی کند. زمانی که افزایش 5 درصدی در بازار رخ دهد، چند نهاد متولی و سیاستگذار ما را مجبور می‌کنند که خودتحریمی و خودسانسوری کنیم تا رضایت آنها را جلب کنیم. در حالی که وقتی طی 14 ماه گذشته و 6 ماه گذشته صنعت ما زیان بسیار قابل‌توجهی را تحمل کرد؛ دولت کاری نمی‌توانست برای این صنعت انجام دهد.
کاشانی با بیان اینکه قیمت‌گذاری دستوری با این روند کنونی، از اقتصاد ما حذف نمی‌شود؛ افزود: اما حداقل امیدواریم که واقعی شدن قیمت متناسب با نرخ مواد اولیه درخصوص همه کالاها ایجاد شود. این بازار سینوسی که در تمام کالاهای پروتئینی می‌بینیم؛ ناشی از قیمت‌های غیرواقعی و اقتصادی نبودن تولید است. به طور نمونه زمانی که تولید اقتصادی نیست؛ تولیدکننده حذف می‌شود و سپس نمی‌توانند قیمت را در بازار کنترل کنند و قیمت در بازار افزایش پیدا می‌کند؛ در این حالت دوباره تولیدکنندگان به سمت تولید هجوم می‌آورند و این باعث افت قیمت کالا در بازار می‌شود.
سرانه مصرف تخم‌مرغ
وی درباره سرانه مصرف تخم‌مرغ در ایران در مقایسه با کشورهای دیگر گفت: نرم جهانی مصرف در کشورهایی مثل اسکاندیناوی که بیشترین تخم‌مرغ را مصرف می‌کنند، روزانه یک تخم‌مرغ است که به ازای هر فرد سالانه حدود 360 تخم‌مرغ است. این میزان مصرف در کشور ما سالانه به حدود 210 تا 220 عدد تخم‌مرغ رسیده که تقریبا افزایش داشته است.
کاشانی یادآور شد: البته نمی‌توانیم بگوییم افزایش مصرف تخم‌مرغ در کشور ما بر اساس سیاست‌های ترویجی دولت و فرهنگ‌سازی است. به عبارتی سیاست‌های اقتصادی دولت و گران بودن سایر کالاهای پروتئینی باعث این افزایش مصرف شده است. هنوز تخم‌مرغ ارزان‌ترین کالای پروتئینی کشور است که مردم به مصرف آن روی آورده‌اند و تغییر الگوی مصرف، به دلیل ارزانی این محصول و در دسترس بودن آن برای مردم و کاهش قدرت خرید آنهاست. وی درباره مدیریت مصرف گاز در فصل زمستان بیان کرد: مصرف انرژی در بخش طیور تخم‌گذار بسیار کم است و تاکنون برق و گاز واحدهای مرغداری قطع نشده است. تمام تلاش بر این است که قطعی گاز و برق در فصل سرما نداشته باشیم.