در شرایطی که تحریم‌ها و فشار حداکثری ترامپ از یکسو و رفتارهای غیرعلمی اقتصادی دولت از سوی دیگر، رشد نقدینگی و رکود تورمی را دامن می‌زد، تعطیلی کسب‌وکارها برای حفظ سلامتی، ضربه مهلک دیگری بود که به انواع کسب‌وکارها وارد شد. اما در این میان شبکه‌های مجازی و فروشگاه‌های آنلاین و اپلیکیشن‌های متنوع، توسعه یافتند و هرچه در دنیای کسب‌وکار فیزیکی رکود و تعطیلی آزاردهنده بود در فضای مجازی پیشرفت و توسعه ایجاد شد.
البته کسب‌وکارهای خدماتی به‌ویژه حوزه گردشگری به‌دلیل ممنوعیت ترددها و تعطیلی اماکن تفریحی و عمومی آسیب جدی دید و بنگاه‌های بزرگی در بخش خدمات مجبور به تعطیلی شدند اما گویا کرونا، کاتالیزور زمان در تغییر سبک زندگی بود و مسیری که در خرید آنلاین و ترویج کسب‌وکار آنلاین طی شد بدون کرونا، سال‌ها طول می‌کشید.
مشاغل آنلاین آسیب‌دیده
عضو اتحادیه کشوری کسب‌وکارهای مجازی درباره رونق کسب‌وکارهای مجازی در پی شیوع ویروس کرونا می‌گوید: عرضه آنلاین کالا و موادغذایی بیش از دو برابر شده، اما خدمات آنلاین در حوزه گردشگری حدود ۹۷ درصد و مشاغل خدماتی ۸۶ درصد کاهش داشته است. پیش از کرونا پیش‌بینی شده بود ۷۰ درصد کسب‌وکارها طی شش تا هفت سال آینده به فضای آنلاین وارد شوند، شیوع کرونا این زمان هفت ساله را به دو تا سه سال کاهش داد. بنا به آمار این مقام صنفی در ابتدای شیوع کرونا در بخش سفارش آنلاین غذا ۶۰ درصد، تاکسی‌های آنلاین ۵۱ درصد، گردشگری ۹۰ درصد و بخش خدماتی نیز ۸۷ درصد کاهش رخ داد که در طول چند ماه گذشته بخشی از این زیان جبران شده اما در مقابل، در عرضه آنلاین کالا و موادغذایی ۱۳۶ درصد و عرضه محصولات دیجیتالی ۱۳۲ درصد رشد ایجاد شده است.
رضا الفت‌نسب از انجام دو مرحله نظرسنجی یکی مربوط به سه‌ماه نخست شیوع کرونا و دیگری مربوط به اواخر آبان ماه خبر داد که براساس نتایج آنها بخش عرضه کالا و موادغذایی زود مصرف (سوپرمارکتی) در زمان شیوع کرونا با ۱۲۱ درصد رشد مواجه شده و در نظرسنجی دور دوم این بخش ۱۵ درصد دیگر هم رشد داشته است. بازار محصولات دیجیتالی نیز ابتدا با ۳۲ درصد رشد مواجه شد و در دور دوم نظرسنجی، این شاخص رشد ۱۰۰ درصدی را تجربه کرد.
او یکی دیگر از حوزه‌های کسب‌وکارهای آنلاین که رشد جالب توجهی داشته را خدمات مشاوره پزشکی عنوان می‌کند که ابتدای پاندمی ۱۲ درصد رشد داشت، اما در نظرسنجی دوم معلوم شد رشد ۱۰۰ درصدی را تجربه کرده است. الفت‌نسب معتقد است: این موضوع نشان می‌دهد مردم در ابتدا با این پلت‌فرم‌ها آشنایی نداشتند و استفاده از آن به مرور رشد کرده است.
عضو اتحادیه کشوری کسب‌وکارهای مجازی پیش‌بینی خود از چشم‌‌انداز مشاغل آنلاین را این‌گونه بیان می‌کند: پیش‌بینی می‌شود با بهبود اوضاع و زرد شدن وضعیت تهران و بسیاری از شهرها، شرایط به مرور در بخش گردشگری و خدمات، بهبود یابد.
توسعه اینترنت در اقتصاد خرد حتی به قشر تاکسی هم رسیده است. درحال‌حاضر ۱۴۰ شرکت تاکسی آنلاین در سراسر کشور فعال است. ابتدای شیوع کرونا ۶۰ شرکت از این تعداد فعال بودند. در دور اول نظرسنجی ۵۱ درصد کاهش در این بخش اتفاق افتاد و در دور دوم مشخص شد ۲۰ درصد این کاهش جبران شده است.
هنگامی که کرونا آمد ناشناخته‌بودنش برای دانشمندان رعب و وحشت زیادی ایجاد کرد تا تاثیر منفی‌اش را حتی در بخش سفارش آنلاین غذا هم گذاشت. طوری که ابتدا با کاهش ۶۰ درصدی خدمات مواجه بودیم که تاکنون ۴۰ درصد آن جبران شده است. خدمات آنلاین در حوزه مسکن نیز ابتدا ۱۵ درصد کاهش داشت اما در دور دوم نظرسنجی ۱۲درصد از این کاهش جبران شد. حوزه تبلیغات آنلاین نیز در ابتدا ۵۵ درصد کاهش داشت که نشان می‌داد کسب‌وکارها نتوانسته‌اند هزینه تبلیغات را تامین کنند و اکنون فقط ۱۶ درصد آن جبران شده است.
رشد ارزش شبکه‌های اجتماعی و پلت‌فرم‌های گوناگون باعث استقبال بیشتر شهروندان از خرید آنلاین شد و این رشد در اغلب شهرستان‌ها محسوس بوده است. آموزش‌های آنلاین نیز جزو کسب‌وکارهای روبه‌رشد در دوران کرونا به‌حساب می‌آید.
تغییر رفتارهای شغلی
افراد در شغل‌های مختلف تحت‌تاثیر عادت‌های شغلی قرار گرفته و دستخوش کلیدواژگان یا رفتارهای فیزیکی خاصی می‌شوند. ماندگاری کرونا و تاثیر زیادش روی اقتصاد، افراد را به چاره‌جویی می‌طلبد تا هر کس در حرفه و مهارت خود با ایجاد فضای خلاقانه، کسب‌وکارش را به فضای مجازی سوق دهد. بالطبع رفتارهای شغلی نسبت به گذشته تغییر می‌کند و همه کسانی که با رایانه و تبلت و موبایل، کارشان را پیش می‌برند دارای عادت‌های مشترک زیادی می‌شوند. با این همه، کسب‌وکارهای اینترنتی نسبت به کارهای سنتی مزایایی دارد که در بحبوحه انواع پاندمی‌های جهان مدرن امروز قابل‌توجه است. صرفه‌جویی در زمان برای عدم‌حضور در ترافیک خیابان‌های شهر، نخستین و برترین مزیت فردی و جمعی به حساب می‌آید. صرفه‌جویی در انرژی سود دیگر این‌گونه کسب‌وکارهاست. هزینه‌های پایین راه‌اندازی مشاغل آنلاین نسبت به کسب‌وکار سنتی مزیت محسوب می‌شود. اغلب این کسب‌وکارها از فضای رایگان در منزل یا انباری و گاراژ خانه آغاز شده و هزینه‌های انرژی و اجاره و انواع قبوض، فرد را در آغاز کار در آستانه ورشکستگی قرار نمی‌دهد. از سوی دیگر مفاهیم یکسری شغل‌ها در دست دگردیسی قرار گرفته‌اند. ایجاد فاصله‌گذاری فیزیکی بین افراد به‌عنوان یک اصل در رعایت بهداشت، همه فنون بازاریابی پیشین را زیر سوال برده و روش‌های نوینی را جایگزین می‌کند. شاید به‌زودی آکادمی‌ها و موسسات آموزشی در حوزه آموزش مهارت‌های مختلف، بیشتر کارکرد مفاهیم درسی خود را از دست بدهند. بنابراین باید به فکر شناسایی و جایگزینی آن موارد بود. به‌هر حال دنیای پساکرونا هرگز شبیه قبل نخواهد شد و زیستگاه بعدی کسب‌وکارها، احتمالا فضای مجازی خواهد بود.
بزرگ‌ترین ایراد به روش‌های درآمدی آینده، کاهش شدید روابط اجتماعی است که می‌تواند به گونه بشر آسیب‌های جدی وارد کند. گرچه دنیای امروز سرمایه و دارایی و پول، نقش‌های اساسی دارند و شاخصی مهم در ارزیابی افراد و جوامع محسوب می‌شود اما بزرگ‌ترین سرمایه منابع انسانی است که در این برهه اگر کارشناسان و صاحب‌نظران برای ادامه زیست اجتماعی راهکاری پیدا نکنند، گونه انسان در معرض افسردگی قرار می‌گیرد. انسان هر چقدر درآمد داشته باشد و کسب‌وکارش پررونق باشد اما اگر فاقد روابط اجتماعی باشد از زیستنش لذتی نبرده و چه بسا برای خود و جامعه‌اش خطرآفرین شود. برای نمونه شهروندان اسکاندیناوی که سطح رفاه مطلوبی دارند به‌خاطر شرایط زیستی و کمبود روابط اجتماعی، مدام در معرض بیماری افسردگی قرار دارند و دولتمردان و تصمیم‌گیران، این مولفه را به‌عنوان شاخص در همه برنامه‌های توسعه‌ای مدنظر قرار داده‌اند. در واقع حفظ و توسعه سرمایه اجتماعی را در اولویت سرمایه‌های دیگر قرار دادند. با توسعه کسب‌وکارهای آنلاین هر روزه شغل‌هایی از بین رفته و عده‌ای به جرگه بیکاران می‌پیوندند و پرواضح است در این کوچ بزرگ مغازه به رایانه، فقط عده‌ای معدود موفق به کارآفرینی می‌شوند و اگر حمایت دولت و تشویق به اشتغال‌زایی بین جوانان رخ ندهد با سونامی نیروی غیرفعال مواجه خواهیم شد.
سکون در سمنان
شهرستان سمنان در منطقه مرکزی ایران با داشتن بافت جمعیتی اغلب کارمند و کارگر بخش‌های صنعتی و دفاعی، یکی از ویژه‌ترین شهرها در زمان شیوع کرونا بوده و رویکردی متفاوت به کسب‌وکارهای آنلاین دارد. این شهرستان نسبت به شهرهای تفریحی و مسافرپذیر استان سمنان یا بقیه مراکز استان‌ها، مرگ‌ومیر کرونایی کمتری داشت و سبک زندگی جاافتاده در این شهر منحصر به شهروندان سمنانی است. رئیس اتاق اصناف سمنان با ابراز نگرانی از وضعیت کسب‌وکار عمده اصناف در شهرستان‌ها گفت: به‌روز شدن روش ارائه خدمات باید متناسب با نیاز جامعه پیش برود و ایجاد فروشگاه‌های بزرگ کالا در شهرستان‌ها، اشتغال بسیاری از مردم بومی را به خطر می‌اندازد. بنابراین برای جلوگیری از آسیب دیدن قشر عظیمی از واحدهای صنفی خرده‌فروش، ممنوعیت ایجاد فروشگاه‌های بزرگ کالا و موادغذایی در برخی از شهرستان‌ها مانند سمنان را ضروری می‌دانیم.
احمد اخلاقی درباره رویکرد همشهریانش به خرید آنلاین اظهار کرد: طی مدت شیوع بیماری کرونا، برخی از فروشگاه‌های زنجیره‌ای در سمنان فروش آنلاین داشته‌اند که گسترده نبوده است. برخی از فروشگاه‌های سنتی نیز اقداماتی درخصوص فروش آنلاین داشته‌اند اما مورد استقبال مردمی قرار نگرفته است. چراکه مشتری می‌خواهد اجناس را از نزدیک ببیند تا از نظر مدل، جنس، اندازه، کیفیت و... کالا مطمئن شود. در شهرستان سمنان، تقاضای مردمی برای خرید آنلاین بسیار ناچیز است و آن‌چنان نیست که بتوانیم فروش را بر روش آنلاین متمرکز کنیم. او بیشترین آمار اعضای اتحادیه‌های سمنان را مربوط به صنف خواربار و لبنیات دانست و افزود: پس از صنف خواربار و لبنیات، اتحادیه تعمیرکاران اتومبیل بیشترین عضو را دارند که مشتریان این افراد باید حضوری اجناسشان را خرید کنند.
اخلاقی تصریح کرد: سمنان، شهرستانی صنعتی است و کارخانه‌هایی در حاشیه شهر در شهرک صنعتی قرار دارد. بنابراین قشر عظیمی از جمعیت این شهرستان، حقوق بگیر دولت یا کارخانهها هستند. به گفته رئیس اتاق اصناف شهرستان سمنان اشخاص تحصیلکرده باید به مردم آموزش دهند تا بتوانند خرید آنلاین انجام دهند.
سبک زندگی انسان درحال تغییر است و شهر و محله‌ای که بتواند با سلامتی از این همه تغییر گاه اجباری، جان سالم به در ببرد، می‌تواند یک جاذبه توریستی و گردشگری محسوب شود و خود یک پتانسیل مردم‌شناسی به‌شمار می‌آید.