در عصر حاضر بخش مهمی ازهرمهای غذایی تایید شده توسط سازمانهای غذا و داروی کشورها و نیز سازمانهای بین المللی نظیر FAO و WHO به شیر و فرآورده های آن اختصاص دارد. بی شک یکی از برنامه های مهم ، تاثیر گذارو گسترده در مورد ترویج مصرف شیر ، طرح توزیع شیر در مدارس است که در برخی از کشورها سابقه ای به درازای یک قرن دارد. بعنوان مثال کشور نیوزیلند از سال 1937 میلادی و کشور ژاپن از سال 1946 بصورت جدی طرح شیر مدرسه را در دستور کار قرارداده و بطور مستمر آن را دنبال کرده اند. در حال حاضر حدود صد کشور جهان ا ز فقیرترین کشورها تا کشورهای برخوردارآسیایی، اروپای غربی و آمریکای شمالی طرح شیر مدرسه را دنبال می کنند. از حدود سه دهه قبل سازمان غذا و کشاورزی (FAO) مسئولیت هماهنگی برنامه های مرتبط با شیر مدرسه را در سطح جهان برعهده دارد و بمناسبت روز جهانی شیر مدرسه هر سال برنامه های متنوعی در کشورها برگزار می شود.
سابقه توزیع شیر مدرسه در ایران نیز به سال 1336 می رسد، زمانیکه اولین کارخانه صنعتی تولید شیر سالم کشور با کمک مستقیم یونیسف برای تغذیه کودکان مناطق محروم کشور در تهران راه اندازی شد. پس از آن در دهه 50 تغذیه رایگان در مدارس ایران آغاز شد که شیر در کنار میوه و حبوبات بین دانش آموزان توزیع می شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 79 برای اولین بار طرح شیر مدرسه بصورت آزمایشی آغاز و در سالهای بعد به تمام کشور و مقاطع تحصیلی تعمیم داده شد.
هدف طرح توزیع شیرمدرسه
طرح شیر مدرسه دو هدف مهم را دنبال می کند. اولین هدف ایجاد عادت و رفتارماندگار درکودکان برای استمرار مصرف شیراز کودکی تا بزرگسالی و سالمندی است. دومین هدف اطمینان از دریافت کافی مواد مغذی مورد نیازرشد کودکان بویژه کفایت دریافت کلسیم است که در دوران کودکی، نو جوانی و جوانی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. همه می دانیم که رشد طولی تا سن سی سالگی اتفاق می افتد و پس از آن رشد طولی متوقف و معمولا رشد عرضی آغاز می شود. کلسیم نقش تعیین کننده ای در استحکام و سلامتی استخوانها و دندانها دارد و جذب آن تنها تا حدود سی سالگی اتفاق می افتد . میزان جذب کلسیم در سنین 8 تا 18 سالگی چند برابر بقیه سنین است. استخوانها بانک کلسیم بدن هستند و علاوه بر نیازهای ساختمانی ، تامین کننده کلسیم مورد نیاز مغز در طول حیات انسان هستند .کلسیم ، ماشین انتقال فرامین مغز به قسمتهای مختلف بدن است وبهمین دلیل مغز، مهمترین و بزرگترین مصرف کننده کلسیم است. از این رو افزایش ضریب تراکم استخوان برای جلوگیری ازاختلالات مختلف و بویژه پوکی استخوان بسیار مهم است. از سوی دیگر میزان نیاز روزانه به کلسیم بالاست و این میزان جز از مسیر مصرف کافی و مستمر شیر و فرآورده های آن تامین نمی شود.این توضیحات بخوبی گویای اهمیت توجه به شیر مدرسه است.
تغذیه مناسب کودکان در برخی از کشورها نتایج بسیار مثبتی را نشان می دهد. گزارشی که در آوریل 2019 از سوی وزارت آموزش، ورزش و علوم ژاپن منتشر شد نشان می دهد متوسط وزن کودکان 6 ساله ژاپنی ازسال 1955 تا کنون به میزان ده کیلوو متوسط قد آنان به میزان 13 سانتی متر افزایش یافته است. در سه برنامه مختلف غذای روزانه دانش آموزان ژاپن، شیر پای ثابت و هر روزه است . اتحادیه اروپا در سال گذشته 105 میلیون یورو برای توزیع شیر و فرآورده های شیری بین دانش آموزان اتحادیه اختصاص داده است. در کانادا به کمک دامداران و صنعت شیر آن کشور سازمانی برای آموزش و تشویق هرچه بیشترکودکان برای مصرف کافی شیر و فرآورده های آن تاسیس شده است. اینها فقط گوشه ای از تلاشهای منسجم بین المللی برای ارتقای شاخص سلامتی این جوامع از طریق افزایش سرانه مصرف شیر است.
اجرای طرح شیر مدرسه در ایران با فراز و نشیب های فراوانی همراه بوده که مهمترین دلیل آن عدم تخصیص بودجه های مصوب این طرح بوده است. تجربیات بین المللی نشان می دهد که اعتبار طرح شیر مدرسه از سه طریق دولت ها، خانواده ها وزنجیره های مرتبط با صنعت شیر تامین می شود. در برخی از مناطق سازمانهای مردم نهاد و خیریه نیز در این امر مشارکت می کنند. در ایران متولی برنامه شیر مدرسه دولت است و اگر ناتوان از تامین بودجه باشد ، طرح متوقف می شود. اهمیت مصرف شیر در ارتقای شاخص سلامتی ، ایمنی بدن، طول عمر همراه با سلامتی و کارآمدی ، افزایش بهره هوشی ، سلامت دندانها و استحکام استخوانها به اندازه ایست که در صورت فرهنگ سازی مناسب بخشهای دیگر اجتماعی و بویژه خانواده ها در این کار سهیم خواهند شد. خوشبختانه صنایع لبنی در گذشته همراهی مناسبی با این طرح داشته اند و در صورت وجود حساسیت در وزارت بهداشت و آموزش و پرورش ، می توان به راه اندازی و تداوم طرح شیر مدرسه امیدوار بود. شیر مدرسه ، عادلانه ترین، سالمترین و در عین حال موثرترین یارانه ایست که دولت می تواند به مردم پرداخت کند. سکوت دولت و خانواده ها در اجرای این طرح، هزینه های سنگین درمان و ازکارافتادگی زودرس را به جامعه ما تحمیل می کند، جامعه ای که به سرعت به قله سالمندی نزدیک می شود.
حسین چمنی – کارشناس صنعت شیر
مهرماه 1399