با وجود استفاده از روش‌های سنتی برداشت، ضعف تکنولوژی، کمبود صنایع تبدیلی و تکمیلی و نبود سیستم‌های مناسب حمل و نقل متاسفانه ضایعات بالای محصولات کشاورزی در کشور سایه انداخته است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که سالیانه بین ۳۰ تا ۵۰ درصد محصولات کشاورزی به ضایعات تبدیل می‌شوند که با احتساب تولید ۱۲۰ میلیون تن محصول حجم زیادی از سرمایه ملی به هدر می‌رود.
بسیاری از مسئولان بر این باورند که رتبه نخست هدر رفت ضایعات محصولات میوه و تره بار در دنیا به ایران اختصاص دارد، در حالی که اگر میزان ضایعات به کمتر از ۴ درصد برسد، غذای حداقل ۱۵ تا ۲۰ میلیون نفر از این محل تامین می‌شود که این امر بیانگر اهمیت استفاده از فناوری و تکنولوژی روز دنیا و توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی در بخش کشاورزی است.
حال به سراغ مسئولان ذی ربط می‌رویم تا از دلایل هدر رفت بالای محصولات کشاورزی و راهکار موثر در کاهش ضایعات با خبر شویم:
توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی یک راه برای کاهش ضایعات هدر رفت محصولات کشاورزی
رضا نورانی رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی درباره آخرین وضعیت ضایعات محصولات کشاورزی اظهار کرد: بنابر آمار میزان ضایعات محصولات کشاورزی از مزرعه تا سفره به سبب نبود برنامه مدون الگوی کشت، عدم استفاده از مکانیزاسیون و فناوری روز دنیا و کمبود صنایع تبدیلی و تکمیلی حداقل ۳۰ درصد است.
وی با تاکید بر اصلاح برنامه الگوی مصرف و اجرای الگوی کشت در استان‌های مختلف، افزود: در عملیات کاشت، داشت و برداشت باید از فناوری روز دنیا در باغات و مزارع استفاده کرد به طوری که در کنار مزارع سبزی و صیفی انبار‌های سرد ایجاد شود تا محصولات تولیدی در گرمای تابستان دچار آسیب نشوند.
نورانی ادامه داد: با ایجاد انبار‌های سرد و سورتینگ و بسته بندی محصولات در کنار مزارع سبزی و صیفی این امکان وجود دارد که ضریب فساد پذیری و ضایعات محصول کاهش یابد.
رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی با تاکید بر این مسئله که حمل و نقل محصولات سبزی و صیفی باید با ماشین‌های مجهز و سردخانه دار انجام شود، بیان کرد: اگر حمل و نقل محصولات سبزی و صیفی با ماشین‌های فاقد سردخانه در تابستان انجام شود به سبب گرمای این فصل، بخشی از محصول تولیدی به هدر می‌رود. به عنوان مثال زمانی که یک کیلو سبزی خوردن خریداری می‌شود، حداقل ۵۰ درصد محصول به سبب خاک و آفت هدر می‌رود که تمامی این موارد در آمار و ارقام ضایعات اثر دارد.
وی با اشاره به اینکه توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی در کاهش ضایعات محصولات کشاورزی نقش مهمی دارد، اظهار کرد: توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی و تجهیز آن به ماشین آلات و فناوری روز دنیا در کاهش ضایعات احتمالی تاثیر وافری دارد و همواره به سبب آنکه بخش اعظم محصولات تولیدی درجه ۲ و ۳ است، از این رو با توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی و ایجاد زنجیره به سبب استفاده محصول تولیدی به عنوان کنسانتره و آبمیوه میزان ضایعات روند کاهشی به خود خواهد گرفت.
تامین غذای ۲۰ میلیون نفر با کاهش ضایعات محصولات کشاورزی
مسعود اسدی عضو شورای مرکزی خانه کشاورز درباره علل ضایعات بالای محصولات کشاورزی در کشور، اظهار کرد: ضعف در تکنولوژی و استفاده از روش‌های مدرن در برداشت، نگه داری و انتقال در مزرعه عامل اصلی بالاترین ضایعات در بخش کشاورزی است.
وی با انتقاد از این مسئله که برداشت محصول در مزارع و باغات با استفاده از روش‌های بسیار سنتی انجام می‌شود، افزود: برداشت محصولات کشاورزی به صورت مکانیزه آن هم با دستگاه هایی که تکنولوژی آن ها مربوط به به ۲۰ تا ۳۰ سال گذشته است، یکی از دلایل عمده هدر رفت محصولات کشاورزی در مرحله برداشت به شمار می‌رود.
اسدی ادامه داد: بخش دیگر ضایعات محصولات کشاورزی در بحث انتقال از مزرعه به بازار ناشی از نبود سیستم‌های حمل و نقل حرفه ای، فقدان بسته بندی و سورتینگ مناسب و نبود سردخانه‌ها به میزان کافی است.
عضو شورای مرکزی خانه کشاورز با بیان اینکه بخش دیگر ضایعات بخش کشاورزی به نگاه دولت مربوط می‌شود، گفت: دولت به منظور کاهش تلفات بخش کشاورزی در توسعه مکانیزاسیون، مدرن سازی، سورتینگ محصولات کشاورزی و صنایع تبدیلی سرمایه گذاری مناسبی نکرده است. جای این سوال مطرح است که چرا مسئولان وزارت جهاد کشاورزی مدام خود را پشت آمار خودکفایی گندم پنهان کرده و از سایر وظایف خود همچون کاهش تلفات، مدرن کردن تکنولوژی و سرمایه گذاری در بخش کشاورزی آماری ارائه نمی‌دهند؟
به گفته وی، با وجود آنکه دولت کمتر از ۱۰ درصد در خودکفایی گندم نقش دارد و مابقی مربوط به تلاش کشاورزان است، اما وزیر جهاد کشاورزی در جلسات مختلف مدام خود را پشت آمار تولید گندم پنهان می‌کند.
اسدی با تاکید بر این مسئله که توسعه مکانیزاسیون و صنایع تبدیلی و تکمیلی در کاهش ضایعات محصولات کشاورزی نقش بسزایی دارد، بیان کرد: اگر با توسعه مکانیزاسیون، صنایع تبدیلی، تکمیلی و حمل و نقل مناسب بتوانیم ضایعات را به صِفر و کمتر از ۴ درصد برسانیم، با این میزان جلوگیری از هدر رفت می‌توان غذای ۱۵ تا ۲۰ میلیون نفر را تامین کنیم.
عضو شورای مرکزی خانه کشاورز با بیان اینکه آمار ضایعات ۵۰ درصدی در بخش کشاورزی صحت ندارد، گفت: بنابر آخرین آمار حداکثر ضایعات محصولات کشاورزی ۳۰ درصد است، هر چند در برخی باغات ۱۰۰ درصد ضایعات داریم. به عنوان مثال در بحرانی که گوجه فرنگی ارزان شد و قیمت به مقطعی رسید که به سبب نبود صرفه اقتصادی، قابلیت برداشت نداشت و از طرفی به سبب نبود صنایع تبدیلی، کشاورزان ۱۰۰ درصد محصول را امحا کردند.
فرهنگ سازی مصرف یکی از راهکارهای موثر در کاهش هدر رفت محصولات کشاورزی
عباس پاپی زاده عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه ضایعات محصولات کشاورزی در مراحل مختلف اتفاق می‌اُفتد، اظهار کرد: با توجه به ضعف تکنولوژی و عدم بکارگیری روش‌های مدرن در مزارع و باغات در تمامی مراحل هرس، وجین و انجام عملیات خاک در مرحله داشت، شاهد بروز ضایعات هستیم، ضمن آنکه به سبب استاندارد نبودن تمامی دستگاه‌های عملیاتی حوزه کشاورزی برخی از بوته‌ها در زمان برداشت با ریزش مواجه می‌شوند.
وی افزود: نبود وسایل حمل و نقل مناسب و مشکلات دیگر در مرحله کاشت و داشت موجب شده میزان ضایعات بخش کشاورزی از مزرعه تا بازار به ۳۰ تا ۵۰ درصد بسته به نوع حساسیت محصول برسد. به عنوان مثال تلفات در خصوص گندم چندان چشمگیر نیست، اما در خصوص محصولات میوه و سبزی به سبب فساد پذیری بالا، تلفات بیشتر است.
پاپی زاده ادامه داد: اگر برنامه ریزی مدونی صورت گیرد تا در تمامی مراحل کاشت، داشت و برداشت از سیستم‌های مکانیزاسیون و روش‌های نوین بسته بندی استفاده شود، ضمن ماندگاری بالای محصول، میزان ضایعات به طور چشمگیری کاهش می‌یابد.
عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه سالیانه میزان قابل توجهی محصول در بخش کشاورزی هدر می‌رود، گفت: اگر میزان ضایعات محصولات کشاورزی را حداقل ۳۰ درصد در نظر بگیریم، بنابراین از مجموع ۱۲۰ میلیون تن تولید محصولات کشاورزی رقمی حدود ۳۰ تا ۳۵ میلیون تن محصول هدر می‌رود.
به گفته وی، با وجود آنکه در کشور‌های توسعه یافته، صنایع تبدیلی و تکمیلی با دقت بالایی پیگیری می‌شود، از این رو از زمان کاشت، تولید بذر و کشت محصول روی تلفاتشان کار می‌کنند. به عنوان مثال در خصوص محصول گوجه فرنگی ۲ رقم بذر دارند. یک رقم آن ماندگاری کمی دارد و در مقابل نوع دوم بذر علاوه بر ماندگاری بالا در مقابل آفات از قابلیت انبارداری بالاتری برخوردار است.
پاپی زاده با تاکید بر فرهنگ سازی مصرف محصولات کشاورزی و مواد غذایی در سبد خانوار، بیان کرد: خانوار‌ها میزان خرید محصولات کشاورزی را باید به نحوی فرهنگ سازی کنند که میزان ضایعات به حداقل ممکن برسد. البته اقداماتی در این خصوص انجام شده، اما رضایت بخش نیست.
عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی در پایان تصریح کرد: علی رغم آنکه در قانون افزایش بهره وری تولید در برنامه چهارم، پنجم و ششم توسعه بر فرهنگ سازی، توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی و استفاده از بذرها با ماندگاری بالا تاکید شده است، از این رو دولت با به کارگیری تکنولوژی در تمامی مراحل کاشت، داشت و برداشت باید میزان ضایعات را به طور چشمگیری کاهش دهد.