سفر به هر منطقه از مازندران به ویژه در مناطق ییلاقی و روستایی از غرب تا شرق نشان می دهد از ۱۵ سال پیش تاکنون پای افرادی از استان های دیگر مانند تهران ، البرز ، اصفهان و غیره با تمکن مالی بالا به این استان با نگاه " خانه دوم " باز شده و بیشترشان شروع به خرید زمین با قیمتی بیشتر از عرف موجود کردند. این روند با گذشت زمان هر ساله بیشتر شد تا این که به مناطق بکر و ییلاقات هم رسید و اکنون کمتر جای خوش آب و هوا در مازندران از گلوگاه در منتهی الیه شرق تا رامسر در مرز گیلان وجود دارد که خالی از خانه باغ این دسته از افراد باشد .
گزارش های غیررسمی و بازدیدهای میدانی نشان می دهد که در یک دهه اخیر افزایش تقاضای غیربومیان برای خرید زمین در روستاهای واقع در دشت و جلگه چند برابر شده است.این موضوع البته چندان دور از چشم همگان نبود چرا که در بعضی از مناطق چنان تغییری در چشم انداز ایجاد کرد که قابل نادیده گرفتن نبود، ولی مشکل از یک زاویه و آن هم ساخت و ساز غیرمجاز درعرصه های کشاورزی دیده شد بدون آن که به آسیب های پس از آن توجه شود.
مشکل پنهان مانده از دید ناظران قانونی ، کارشناسان و مردم عادی اما امسال به طرز قابل ملاحظه ای نمود یافته است و آن هم آسیب این خانه باغ ها به باغداری حرفه ای و شاید در آینده برای عرصه های طبیعی و کشاورزی باشد. صورت وضعیت اینگونه است که در این خانه باغ ها که در عرصه هایی با متراژ مختلف و از ۵۰۰ متر مربع به بالا ساخته شده اند ، زمینی که زیر بار سازه آهنی نرفته به کاشت انواع درخت مثمر اختصاص یافته ، بدون آن که به ساز و کار باغداری و نگهداری درختان و یا حتی سازگاری آنها با محیط کمترین توجهی شود. به عبارتی این بخش از زمین ها بیشتر به آزمایشگاهی برای عمل آوری انواع مختلف درختان میوه تبدیل شده است.
اصولا بخش کشاورزی بویژه باغداری در استانی مانند مازندران بشدت حساس است و به همین دلیل نیز تحول و نوسازی در آن با کندی خاصی انجام می شود ، برای این که کشاورزان و باغداران بر این امر واقفند که کشت هر نوع محصول جدید ممکن است سایر کشت و کارشان را با مشکل مواجه کند و در نتیجه تا " خود اطمینانی " حاصل نکنند تن به تغییر نمی دهند. این نوع برخورد را می توان در تن ندادن به کشت ارقام مختلف برنج با عملکرد بالا ، کشت ارقام جدید گندم، حفظ ارقام سنتی درختان میوه و حتی سبزی و صیفی دید .
با این وصف این روزها وجود درختان متعدد و متنوع درخانه باغ‌های غیر بومیان که امکان ورود به آنها وجود ندارد و در طول سال صاحبان آنها عملیات کنترل مگس میوه را انجام نمی‌دهند ، به منشاء گسترش این آفت تبدیل شده و چالشی جدی برای مبارزه با آن در پی داشته است.
واقعیت این است که هجوم مگس میوه در کنار باغ های مرکبات مازندنران این روزها باعث نگرانی جدی باغدارانی شده است که باغ هایشان تنها دارای درختان مرکبات هستند و آنها مجبورند ضرر و زیان بی توجهی مالکان خانه باغ های دارای درختان مختلف را تحمل کنند.
باغ یا مار خوش خط و خال
مشاهدات ما نشان می دهد که انواع درختان میوه از مرکبات گرفته تا انجیر ، هلو ، شلیل ، انگور، گلابی، سیب ، آلوچه در اقام مختلف ازگیل و انواع دیگری از درختان میوه در خانه باغ های سربرآورده در مناطق مختلف ماندران دیده می شود در حالی که کمترین رسیدگی به آنها صورت می گیرد و گاهی حتی به خاطر حاصلخیزی زمین و بارندگی مناسب به حال خود رها می شوند. مشکل فقط در عدم رسیدگی هم خلاصه نمی شود بلکه بی نیازی به فروش محصول هم سبب می شود تا صاحبان خانه باغ ها تنها در حد خودمصرفی از میوه های به بار نشسته و رسیده استفاده کنند و بقیه یا به خاطر رسیدن بیش از حد روی زمین رها می شوند و یا همچنان روی درخت باقی می مانند تا سال بعد همشانه و همخانه شکوفه ها باشند.
باغداران مازندران حتی آنان که حرفه اصلیشان باغداری نیست می دانند که اینگونه رها کردن درختان با تنوع مختلف به معنای " آفت پروری " است ولی صاحبان خانه باغ ها که تنها معدود روزهایی از سال را در خانه دومشان می گذرانند، ممکن است حتی متوجه وجود آفت هم نشوند و یا این که درکی از اهمیت این مشکل برای باغ خود و همسایگان نداشته باشند.
اکنون آسیب " باغداری باری به هرجهت " در خانه باغ های غیربومیان مازندران خود را در قالب آفت مگس مدیترانه ای نمایان کرده ، آفتی که طبق اعلام مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی مازندران اگر کنترل بر روی آن صورت نگیرد و مبارزه شیمیایی بموقع انجام نشود، تکثیر و گسترش آن یکباره چندین برابر می شود.
کارشناسان هشدار می دهند که در صورت بی توجهی و جدی نگرفتم موضوع ممکن است آفت مگس مدیترانه ای در خانه باغ های غیر بومیانی که عمده آنان در ییلاقات و در کوهپایه های جنگلی به صورت موقت ساکن هستند، به درختان جنگلی از جمله درختان وحشی مثمر هم خسارت وارد کند که در این صورت کنترل آن بسیار سخت و پر هزینه خواهد بود.
این هشدار کارشناسان بویژه پس از آن که درختان شمشاد جنگل های شمال کشور از چند سال پیش دچار آفت شب پره شدند، برای بسیاری از مردم و مسئولان نگران کننده است ، اگر چه کارشناس گیاهپزشکی اداره کل منابع طبیعی و آبخیز داری مازندران منطقه ساری می گویند که هنوز از وجود آفت مگس مدیترانه ای در عرصه های جنگلی استان گزارشی دریافت نکرده اند.
تکثیر وحشت
بنابر اظهارات کارشناسان حفظ نباتات مازندران، مگس میوه می‌تواند به هر میوه نرسیده خسارت وارد کند. هر مگس ماده روزانه ۱ تا ۳۰ عدد تخم رها می کند و در شرایط مناسب این توان را دارد که در یک دوره زندگی تعدادش را به میانگین ۳۰۰ و حداکثر یکهزار عدد برساند. میوه رسیده در سر درخت یا پوسیده در پای درخت بهترین میزبان مگس مدیترانه ای است، سفره ای که تقریبا در تمامی خانه های باغ های غیربومیان و بومیان و باغ های مخلوط مازندران برای این آفت پهن است و به مرحله نگرانی سرایت به درختان مرکبات تجاری نیز رسیده است.
مهم ترین میوه باغ های مازندران را انواع نارنگی و پرتقال تشکیل می دهد و بسته به گونه درخت به صورت زودرس و یا دیررس برداشت شده و روانه بازار می شود.
بر اساس آمار جهاد کشاورزی مازندران؛ ۳۰ هزار هکتار از باغ مرکبات مازندران را انواع نارنگی شامل انشو، یافا و یا نارنگی رقم پیش رس "ایواساکی" تشکیل می دهد که برداشت آن از نیمه دوم شهریور آغاز می شود.
احمد سراج صاحب باغ مرکبات در بخش مرکزی شهرستان ساری با ابراز نگرانی از وجود آفت مگس میوه بر روی درختان گفت که در چند سال اخیر بیشتر زمین های اطراف به غیر بومیانی که اصلا به باغداری توجه نمی کنند ، فروخته شده است.
وی به وجود انواع درختان در این خانه باغ ها اشاره کرد و افزود: هنوز میوه پرتقال سال گذشته برداشت نشده روی درخت این خانه باغ ها مشاهده می شود و پای درخت نیز انواع میوه وجود دارد، در حالی که میوه امسال هم در آستانه رسیدن است و این وضعیت بهترین شرایط را برای تکثیر مگس میوه فراهم آورده است.
این باغدار ساروی با بیان اینکه میوه های رسیده خونه باغ های مجاور باغ مرکباتش کانون آفت مگس میوه شده است، ادامه داد: به رغم اینکه مبارزه شیمیایی را طبق برنامه زمانبندی انجام دادم ، اما همچنان مگس میوه در باغم پرواز می کنند و این وضعیت علاوه بر کلافگی ، بشدت در باره آینده باغ نگرانم کرده است.
وی گفت: : خانه باغ ها در منطقه ما طی چند سال اخیر تعدادشان چندین برابر شده است و توجهی هم به حفاظت از درختان و یا برداشت محصول نمی کنند و به نظر می رسد فقط برای زیبایی و یا تنوع ، درختان متعددی را غرس و به امان خدا رها کرده اند.
حساسیت همگانی و احساس مسئولیت دهیاران
مدیران جهاد کشاورزی شهرستان های مازندران ضمن تایید این موضوع که میوه های رسیده خانه باغ های غیر بومیان کانون مگس میوه شده است ، تاکید کردند که باید در این زمینه اطلاع رسانی شود، چرا که بسیاری از صاحبان این باغ ها از عوارض این آفت با خبر نیستند.
آنان گفتند که از طریق شهرداری ها در شهرها و دهیاران در روستاها باید با صاحبان غیربومی خانه باغ ها ارتباط برقرار و موضوع اهمیت و چگونگی مبارزه اطلاع رسانی شود.
سرپرست جهاد کشاورزی شهرستان کلاردشت جایی که آمار خانه باغ های غیربومیان در سال های اخیر بیشتر از جمعیت بومی شده است، گفت که در این خانه باغ ها درختان خرمالو ، انجیر و مرکبات به صورت یکجا غرس شده است و به وفور هم در منطقه دیده می شود.
مرید جعفر صالحی افزود: متاسفانه عمده میوه های رسیده این درختان هم برداشت نمی شود و امروز کانون آفت مگس میوه شدند.
وی با بیان اینکه میوه رسیده مهم ترین میزبان مگس میوه است، گفت : از آنجایی که تعداد خانه باغ ها در سال های اخیر در همه مناطق استان چندین برابر شده ، مالکانشان به دلیل اقامت کوتاه مدت و یا عدم آگاهی از وجود آفت ، این آسیب را به چالش جدی باغداری در استان تبدیل کرده اند و همچنان نیز در حال گسترش است.
صالحی افزود: راه حل کوتاه مدت این است که دهیاران در روستاها که آمار دقیقی به لحاظ مشخصات فردی و یا زمان حضور صاحبان خانه باغ های غیر بومی دارند، باید در زمینه گسترش آفت مگس میوه که خطر جدی علیه کشاورزی باغی استان است، هشدار و تذکر بدهند.
مدیر حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی مازندران هم بهترین روش مقابله با آفات را انجام اقدامات پیشگیرانه دانست و از صاحبان باغ های مرکبات خواست تا دیگر میوه های فاسد را از پای درختان جمع آوری و در عمق ۴۰ تا ۵۰ سانتی متری زمین دفن کنند.
عبدالرحمان زاغی وجود خانه باغ ها و ویلاهای غیر بومیان را از چالش مبارزه با آفت مگس مدیترانه‌ای عنوان کرد و افزود: عدم برداشت بموقع و کامل میوه‌های رسیده توسط باغدار، وجود میزبان‌های متعدد و متنوع در طول سال در باغات و خانه‌سراها، وجود خانه سراها و ویلاها در برخی از باغاتی که امکان ورود به آنها وجود ندارد و یا صاحبان آنها عملیات کنترل مگس میوه را انجام نمی‌دهند، از چالش‌های مقابله با این آفت است.
وی ادامه داد: در شرایط فعلی انجیر، هلو، شلیل، سیب و گلابی میزبانان اصلی آفت مگس میوه هستند و برداشت میوه های رسیده این درختان ضروری است.
این مسئول تاکید کرد: اگر این میوه ها برداشت نشوند و روی درخت باقی بمانند، آفت به میوه نارنگی که در مرحله رسیدن قرار دارد، سرایت و باغداری حرفه ای مازندران را با نابودی می کشاند.
مگس میوه مدیریترانه ای از آفات مخرب جهانی است که نسبت به سایر گونه های مگس میوه دارای دامنه میزبانی وسیعی است و می تواند بیشترین خسارت را به بار بیاورد. حشره مگس میوه به طور معمول تا ۲ ماه زنده می مانند، اما اگر شرایط مساعد باشد تا ۶ ماه هم امکان زنده بودن آنها وجود دارد.
مگس مدیترانه ای در درون میوه های در حال رسیدن تخم ریزی می کند و لارو آن با تغذیه از گوشت میوه سبب پوسیدگی و ریزش شدید محصول می شود.
مازندران ۱۶۰ هزار هکتار باغ انواع میوه دارد که ۱۱۰ هزار هکتار آن از انواع مرکبات بویژه پرتقال است و سالانه حدود ۲ و نیم میلیون تن محصول از این باغ ها برداشت می شود.