واحد های تحقیق و توسعه حلقه مفقوده اتصال صنعت و مراکز علم و فناوری کشور هستند

اقتصاد دانایی محور، اقتصادی است که دانش به عنوان مهمترین منبع رشد و شکوفایی آن در نظر گرفته شده و در آن مهمترین فرایند کسب دانش، از مسیر تحقیق و پژوهش تعریف می شود. امروزه در یک بنگاه اقتصادی با رویکرد دانایی محور به نقش دانش به عنوان یک عامل اساسی در شکوفایی اقتصادی بنگاه توجه ویژه ای می شود. در چنین بنگاهی مدیریت دانایی در کنار برنامه راهبردی توسعه بر کل فرایندها احاطه دارد که از مشخصه های بارز آن استقرار و فعال نمودن واحد  تحقیق و توسعه با هدف ایجاد نوآوری های فناورانه است.  ایجاد فناوری های جدید و پیشرفته نه تنها موجب بهره وری از امکانات موجود در عرصه های مختلف یک بنگاه می شود، بلکه قابلیت آن را در توسعه و یا حفظ سهم خود در دنیای رقابتی امروز افزایش می دهد. این مهم می تواند با ارائه محصولات و خدمات بهتر در راستای تأمین خواسته ها و نیازهای جامعه مخاطب محقق شود. از این جهت در رقابت گسترده موجود در بازارهای  داخلی و بین المللی رقابتی امروز، موفقیت و بقای بنگاه های اقتصادی در گرو عملکرد واحدهای تحقیق و توسعه است که طی آن سطح فناوری و نوآوری در آن ارتقاء یابد می باشد. به عبارت دیگر برای از میان برداشتن یک بنگاه اقتصادی تنها کافی است تا تحقیقات توسعه ای در آن متوقف شود در این صورت است که قلب سازمان از طپش باز ایستاده، به دلیل عدم ایجاد نوآوری، امکان رقابت با سایر رقبای در حال پیشرفت خود را از دست داده و در نهایت سرنوشتی جز حذف برای او باقی نخواهد ماند. بنابراین برای جبران خسارت فرصت های از دست رفته نیازمند تصمیمات قاطع و سریع مدیران دانایی محور در توجه به پژوهش و نوآوری در از طریق فعال کردن و توجه ویژه به واحد های تحقیق و توسعه است.

با توجه به شرایط حاکم بر صنعت کشور به ویژه صنعت غذا، در کنار نقاط ضعفی مانند رکود اقتصادی، سطح پایین فناوری وبهره وری، بالا بودن ضایعات و قیمت تمام شده، کیفیت و تنوع کم در زمینه محصول و خدمات، و نیز رقابت شدید در بازار داخلی، از نقاط قوتی نظیر بازارهای گسترده داخلی و خارجی، انبوه فارغ التحصیلان و متخصصان داخلی آماده به کار، حمایت های نظام از نوآوری و شرکت های دانش بنیان برخوردار است که می توان تهدیدهایی مانند ورود رقبای خارجی به بازار داخلی را به فرصت رقابت پذیری تبدیل نمود.

تحقیق و توسعه به فعالیت های پژوهشی توسعه ای اطلاق می شود که به منظور بهبود فرایندها و محصولات موجود یا توسعه محصولات و فرایندهای جدید انجام شود. نتایج این فعالیت ها باید پاسخگوی نیاز های جدید یا نیازهایی باشد که قبلا به آنها پاسخی داده نشده است. تحقیق و توسعه در یک بنگاه اقتصادی دانایی محور یک فرآیند پیوسته است که عهده دار انجام تغییرات فناورانه در بنگاه بوده و هدف آن ایجاد نوآوری در فرآیند تولید و در چارچوب سیاستگذاری مدیران می باشد. فعالیت تحقیقاتی در یک واحد تحقیق و توسعه می تواند بنیادی یا پایه ای، کاربردی و یا توسعه ای باشد.

نوآوری های فناورانه در هر کشوری مرهون انجام فعالیت های تحقیق و توسعه می باشد که به عنوان محرک و عامل اصلی توسعه صنعتی و اقتصادی در کلیه کشورها قلمداد می شود. روند جهانی شدن تجارت در ده سال اخیر شرایط رقابتی در بازار را به شدت دگرگون کرده است. بر این اساس بنگاه های اقتصادی کوچک و متوسط راه رسیدن به برتری پایداری را که تضمین کننده بقا و سود مطلوب باشد، در راهبرد تحقیق و توسعه یافته اند. در سال 2015 در سطح جهان 2/2 درصد تولید ناخالص ملی صرف تحقیق و توسعه شده که این رقم در کشورهای صنعتی سهم قابل توجهی از درآمد و نیروی کار را به خود اختصاص داده است، چرا که سهم زیادی از مواد، محصولات، فرآیندها و سیستم های جدید و پیشرفته، حاصل فعالیت های واحد تحقیق و توسعه می باشند.

داشتن برنامه راهبردی پیشرفت همگام با راهبردهای بنگاه، شناخت کافی از بازار و کشف فرصت ها و تهدیدها در عرصه ملی و بین المللی، جذب و خلق ایده های نو برای اصلاح فرایندها و یا توسعه محصولات جدید، رصد روند فناوری جدید، ارزیابی، انتقال، بومی سازی و بهره مندی از فناوری های جدید در ایجاد نوآوری، تبدیل تهدید به فرصت از طریق حفظ مزیت رقابتی، با بهره مندی از نوآوری و رصد رفتار رقبا، برنامه ریزی در راستای اهداف مدیریت بنگاه جهت اخذ حمایت های مادی و معنوی، بهره مندی از ظرفیت های پیرامونی از طریق تعامل با مراکز پژوهش و فناوری و سایر نهادها، تحقیق در جهت ارتقاء سطح ایمنی و رعایت الزامات زیست محیطی به منظور توسعه پایدار از جمله مهمترین مأموریت های واحدهای تحقیق و توسعه در صنایع مختلف هستند.

همانطور که گفته شد یکی از مأموریت های مهم واحد های تحقیق و توسعه افزایش مداوم ظرفیت های پژوهشی در زمینه نرم افزار و سخت افزار است. در همین راستا در مأموریت دیگری متذکر شدیم تعامل با مرکز علم و فناوری از دیگر وظایف این واحد ها است. به عبارت دیگر این همان مفهوم ارتباط صنعت با دانشگاه می باشد که به عنوان یک گره کور در دوران ها و دولت های مختلف مطرح شده است و علیرغم طرح های متنوعی که برای حل این مشکل مطرح شده است تاکنون در رفع این مشکل موفق نبوده ایم.

دلایل وجود خلاء بیان شده در دانشگاه ها شامل عدم وجود راهبرد ماموریت گرا، نبود یک نظام منسجم و کارا به عنوان رابط بین صنعت و دانشگاه، عدم وجود ارتباط و هماهنگی بین وزارتخانه های صنعتی و آموزشی تحقیقاتی در برنامه ریزی های آموزشی و توسعه صنعتی، ضعف اطلاع رسانی از توانمندی های علمی دانشگاه ها، فقدان مشارکت بخش های مختلف ذیربط جامعه در توسعه علم و فناوری است. دیدگاه صنعت به امر تحقیق و توسعه، دیدگاه «هزینه» است در حالیکه در کشورهای توسعه یافته آن را به «سرمایه» تبدیل کرده اند. به عبارت دیگر صنعت هنوز این اطمینان و اعتماد را پیدا نکرده‌است که می‌تواند مسائل و مشکلات خود را از طریق تحقیق و توسعه و با کمک نیروی انسانی متخصص بومی حل کند؛ چراکه در بسیاری از موارد پاسخ مناسبی دریافت نکرده ‌است. مجموعه این عوامل سبب شده این دو بال پیشرفت کشور نتوانند با فعالیت هماهنگ خود عامل توسعه کشور باشند.  البته در سال های اخیر راهکارهایی چه از بعد نظری و چه از بعد عملی در سطوح مختلف مطرح شده که در جای خود باید مورد ارزیابی دقیق قرار گیرند. عمده این راهکارها قابلیت کاربرد در صنایع مادر و بنگاه های صنعتی بزرگ را دارد ولی از آنجا که بین 90 تا 95 درصد واحد های صنعتی کشور بنگاه های کوچک و متوسط با زیر 100 نفر کارگر می باشند و به همین دلیل طیف گسترده ای از سرمایه گذاران به این نوع صنایع اقبال نشان داده اند، بخصوص در زمینه هایی مانند صنایع غذایی این شرایط بیشتر مشاهده می شود. از این جهت الگوی ارتباط این بنگاه ها با مراکز علم و فناوری دارای ظرافت های خاصی می باشد. در بررسی های انجام شده در این حوزه از 14 عامل تأثیر گذار بر رشد نوآورانه بنگاه های کوچک و متوسط سه مورد سهم قابل توجهی دارند که یکی از این موارد ارتباط با مراکز علمی می باشد.

 همانطور که در ابتدای بحث مطرح شد واحدی که می تواند منشاء نوآوری در یک بنگاه اقتصادی باشد واحد تحقیق و توسعه است. علیرغم اهمیت و ضرورت وجود این بخش در واحد های صنعتی، متاسفانه تعداد اندکی از واحدهای صنعتی دارای بخش تحقیق و توسعه هستند که از این تعداد اندک فقط نزدیک به یک سوم آنها فعال می باشد. این بدان معنی است که تفکر تحقیق و توسعه و ضرورت آن در واحد های صنعتی بوجود آمده ولی تا تبدیل شدن به یک فرهنگ در جامعه صنعتی راه طولانی در پیش دارد. در این بین شرایط فعلی بازار داخلی و بین المللی و نیز شرایط رقابتی موجود در آن، مدیران بنگاه های صنعتی را به این جهت سوق می دهد که اتکاء به توان مندی های بومی و ایجاد نوآوری تبدیل شدن به یک ضرورت گردد.

*جایگاه مراکز علم و فناوری را در ارتباط با رشد فناوری صنایع کوچک و متوسط چگونه می توان تعریف کرد؟

حلقه واسط بین صنعت و مراکز علم و فناوری باید واحد های تحقیق و توسعه باشند از این جهت که فضای حاکم بر یک واحد تحقیق و توسعه هم با مراکز علمی سنخیت دارد و هم با صنعت. بنابراین صنعت در صورت وجود واحد تحقیق و توسعه می تواند با درک صحیح و کامل از مأموریت های خود از ظرفیت های مراکز علم و فناوری بیشترین بهره برداری را انجام دهد. نتیجه تقویت این ارتباط فناوری های پیشرفته تر و نوآوری های بیشتری برای صنعت در بر خواهد داشت.

وجود واحد تحقیق و توسعه توانمند در یک واحد صنعتی می تواند عمده نیاز های کوتاه مدت و میان مدت آن واحد را برآورده نماید و این می تواند مزیت رقابتی را در برابر رقبا افزایش دهد.

«موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی» به عنوان یکی از مراکز تحقیقات کاربردی در حوزه صنعت غذا در این زمینه گام های عملی برداشته است. این موسسه در راستای وظایف خود برای کمک به رشد و شکوفایی صنعت غذا از طریق دفتر کار آفرینی و ارتباط با جامعه به عنوان واحد مسؤول ارتباط با صنعت اعم از مدیران بنگاه ها یا مدیران واحد های تحقیق و توسعه، مجموعه ای از کمک های خود را جهت ایجاد و تقویت واحد تحقیق و توسعه در صنعت غذا در قالب یک بسته معرفی کرده است که اهم سرفصل های آن به شرح زیر می باشد:

•        رفع مشکل صنعت از طریق بهره مندی از ظرفیت های علمی موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی در قالب پروژه های تحقیقاتی

•        رفع مشکل صنعت غذا از طریق اجرای پروژ های مشترک با واحد تحقیق و توسعه

•        ارائه خدمات آزمایشگاهی به عنوان پشتیبان واحد های واحد تحقیق و توسعه

•        ارائه خدمات آموزشی و مشاوره ای جهت تقویت واحدهای واحد تحقیق و توسعه