تا چشم کار میکند سیلو است و
سیلو و سازههای فلزی که کنار هم در دو ردیف موازی قطار شدهاند و
سر به آسمان کشیدهاند؛ سازههایی که برای اینکه به انتهای ردیف
آنها برسید باید حداقل 10 دقیقهای را پیاده طی کنید. در هنگام
عبور از کنار سیلوها هرچه پیش میروید سولههای ساختهشده یا
درحال ساخت هم چشمهایتان را به سوی خود جلب
میکنند. اینجا نخستین
پالایشگاه غلات کشور و بزرگترین پالایشگاه در نوع خود در خاورمیانه است؛
ابرپروژهای که به گفته یکی از مسئولان کارخانه در زمینی به مساحت حدود 100
هکتار ساخته شده و بخشهایی از آن به بهرهبرداری رسیده و
بخشهای دیگرش هم در حال تکمیل شدن است. در این مجموعه نگاهتان را
به هرسو که میگردانید،
کارگرانی را میبینید که مشغول کار هستند و ماشینآلاتی که تیرهای آهنی و
مصالح را جابهجا میکنند، درست
مثل اینکه قدم به یک پروژه بزرگ صنعتی و همزمان یک کارگاه عمرانی عظیم
گذاشتهاید.
یکی از مسئولان کارخانه
میگوید ظرفیت سیلوهای مجموعه
به اندازهای است که برای حداقل 4 ماه کشور در شرایط خاص غلات مصرفی مردم
انبار شود؛ سولههایی که ظرفیت هرکدام از آنها 1200 تن
است و در نهایت با اتمام پروژه میتوانند در مجموع یک میلیون تن
غلات را در خود جای دهند. انبارهایی که حالا برای انبار ذرت و مواد اولیه
صنایع مجموعه زر از جمله زر مارکارون و پالایشگاه غلات که نخستین فاز آن به
بهرهبرداری رسیده، مورد استفاده قرار میگیرد؛ غلاتی که با
کامیونهای بزرگ یا از طریق راهآهن و خط ریلی که از داخل مجموعه
عبور میکند، به اینجا حمل میشوند. خطآهن درست در
سمت راست سیلوها و همراستای آنها امتداد پیدا کرده است و دارای
سکوی ویژه تخلیه است که قطاری کنار آن ایستاده و منتظر تخلیه بارش است.
راه ابریشم غلات
یکی از مسئولان کارخانه توضیح
میدهد که ایران در منطقهای قرار گرفته است که در همسایگان
شمالی خود کشورهای مهم و بزرگ تولیدکننده غلات از جمله روسیه را دارد و در
جنوب کشور و در حاشیه خلیج فارس با همسایگانی روبهرو است که به دلیل شرایط
آب و هوایی امکان کشت غلات را ندارند و به نوعی تشنه غلات محسوب
میشوند؛ امکان و شرایط مناسبی که مزیتهای اقتصادی
فراوانی را برای کشور میتواند به وجود بیاود و ایران را به محل
ترانزیت غلات یا تولید صنایع تبدیلی و صادرات آن تبدیل کند؛ نکتهای که یکی
از کارمندان مجموعه به نقل از سلطانی بنیانگذار گروه صنعتی زر و رئیس
هیئت مدیره مجموعه زر از آن به عنوان «راه ابریشم غلات» یاد
میکند و میگوید: «گروه صنعتی زر در بنادر مختلف و
مهم کشور در شمال و جنوب کشور از جمله بندرانزلی و نوشهر (شمال) و بندر
امام خمینی (جنوب) سولهها و انبارهای مخصوصی دارد که امکان انبار
کردن موقت غلات وارداتی و محصولات صادراتی را دارند و با راهآهن یا حمل و
نقل جادهای به مجموعه پالایشگاه غلات زر وصل میشوند؛ بنابراین
به این مجموعه این امکان را میدهند که غلات را از طریق کشورهای
شمالی به خصوص روسیه وارد کند، در بنادر شمالی به صورت موقت انبار کند،
سپس آن را با قطار به مجموعه پالایشگاه غلات برای فرآوری انتقال دهد و
محصول نهایی را بار دیگر از طریق قطار به جنوب کشور یا شمال برای صادرات
منتقل کند.» این امکان ویژه در مجموعه پالایشگاه غلات زر باعث شده تا
مسئولان مجموعه را یک «بندر خشک» و تنها بندر از این نوع در کشور بنامند.
دنیای پالایشگاه غلات
در سرزمین ایران که از ثروت بزرگ
نفت و گاز برخوردار است همیشه وقتی نام پالایشگاه شنیده میشود
ناخودآگاه ذهنها به سوی این ذخایر عظیم میرود اما
حالا پالایشگاه جدیدی افتتاح شده است که مواد اولیه مورد نیاز آن نه نفت و
گاز، که غلات به ویژه ذرت است و این محصول کشاورزی را به
فرآوردههای مختلفی با ارزش افزوده بسیار بالاتر و چندین و چند
برابری تبدیل میکند و خروجی نهاییاش هم «فروکتوز» است؛ نوعی از
قند مایع که برای نخستینبار در کشور تولید میشود و در صنایع
مختلف به خصوص صنایع غذایی مورد استفاده فراوان قرار میگیرد.
یکی از مسئولان کارخانه با اشاره به ارزش افزوده بالای این محصول و نشان
دادن این مایع سفیدرنگ در یک شیشه، میگوید: «تا پیش از این در
اکثر صنایع غذایی به خصوص آنهایی که با شیرینی سر و کار دارند
برای شیرین کردن محصولات از آب و شکر استفاده میکردند ولی حالا
این امکان به وجود آمده است که به جای آن، از این محصول استفاده شود که هم
شیرینی بیشتری نسبت به آب و شکر دارد و هم از نظر سلامت و کیفیت تضمینشده
است.»
حسن روحانی و افتتاح پالاشگاه غلات
بهرهبرداری از مجموعه پالایشگاه
غلات زر بعد از مدتی کار آزمایشی بهمنماه سال گذشته با حضور حسن روحانی
رئیسجمهور کشورمان به صورت
رسمی کلید خورد؛ او در بازدید
از بخشهای مختلف این مجموعه، آن را «یک حرکت خوب» توصیف کرد و در
جمع خبرنگاران گفت این پالایشگاه تاسیساتی دانشبنیان و جزو
اولینهاست که در آن ذرت تبدیل به قند مایع میشود و
محصول آن در داخل و خارج مصرفکننده دارد و امروز کشورهای زیادی متقاضی
خرید این محصول هستند. «ارزش محصول این پالایشگاه به اندازه قند و شکر با
قیمتی پایینتر و حدود 40 درصد ارزانتر است و به همین دلیل بهرهبرداری از
این پالایشگاه اقدامی اقتصادی،
تولیدی و دانشبنیان است و در مجموع اشتغال زیادی ایجاد کرده است.» روحانی
در بخش دیگری از صحبتهایش به اهمیت میدان دادن به بخش خصوصی
اشاره کرد و گفت: «تاسیسات و بنگاههای دانشبنیان
میتوانند برای جوانان تحصیلکرده اشتغال ایجاد کنند و این برای
دولت بسیار حایز اهمیت است. پالایشگاه غلات زر توسط بخش خصوصی و با استفاده
از تسهیلات به بهرهبرداری رسیده است، اگر به بخش خصوصی میدان داده شود
شاهد یک حرکت خوب در اجرای سیاستهای اقتصاد مقاومتی در کشور
خواهیم بود.»
اما این پالایشگاه نهتنها در
مصرف مواد اولیه (ذرت) با پالایشگاههای نفتی و گازی تفاوت دارد،
بلکه در شکل ظاهری هم دارای تفاوتهای عمدهای با
پالایشگاههای نفتی و گازی است که مهمترین آنها سرپوشیده بودنش
است. برای داخل شدن به این پالایشگاه و بازدید از آن باید وارد اولین سوله
بزرگ سفیدرنگ داخل محوطه شوید، سوله چندطبقه با چندین سالن تودرتو که
پوشیده از دیگها و تجهیزا صنعتی، ماشینآلات مختلف و
لولههای پیچدرپیچ است که همچون ماری در فضا پهن شدهاند.
تولید محصول در این پالایشگاه با
قرار گرفتن دانههای ذرت روی تسمهنقالهها شروع و بعد
از طی مراحل مختلف و تولید چند محصولات میانی از جمله گلوتن، گلوکز، نشاسته
و... به فروکتوز ختم میشود. یکی از مسئولان کارخانه با نشان
دادن بخشهای مختلف پالایشگاه و البته نمایش یک پاورپوینت روش کار
را اینگونه توضیح میدهد: «ما ابتدا ذرتها را از
سولههای 1200تنی به سولههای موقت 500تنی منتقل و سپس
آنها را با تسمهنقله وارد کارخانه میکنیم. بعد از آن
نوبت به بوجاری یا تمیز کردن ذرتها (گرفتن گرد و خا، کاه، شن و
ماسه و...) میرسد. با اتمام کار، ذرت به مدت 48 ساعت خیسانده
میشود تا CSL تولید شود که در واقع آبی است که مقادیر زیادی از
پروتئین، آمینواسید و... را در خود حل کرده باشد. پس از این مرحله نوبت به
آسیاب کردن ذرتها در مراحل مختلف میرسد و کار تا جایی
ادامه پیدا میکند که ابتدا جوانه جداسازی میشود و
سپس فیبر و در مرحله بعدی هم نوبت جداسازی گلوتن است؛ بعد از این مراحل در
نهایت مرحله شستوشوی نشاسته انجام و دوغاب نشاسته حاصل میشود
که آن را به واحد تولید قند ارسال میکنند تا محصول نهایی تولید
شود.»
اتاق فرمان مجموعه نظارت بر
عملکرد بخشها و مراحل مختلف کار را برعهده دارد؛ سالنی نسبتا
بزرگ و شیشهای که دورتادور آن را مانیتورهایی پوشاندهاند و پشت هر سیستم
یک مهندس بر عملکرد دستگاهها نظارت میکند. با ورود به
اتاق، یکی از مهندسان از روی سیستمها مراحل مختلف کار را خیلی
علمی و باجزئیات توضیح
میدهد و زمانی که متوجه میشود چیزی متوجه نشدهایم،
به چهار استوانه شیشهای که در کنار پنجرهای قرار گرفتهاند و مواد خاصی
در آنها وجود دارد، اشاره میکند و میگوید:
«اصلا مراحل کار را از ذهنتان پاک کنید و همینقدر به خاطر داشته باشید که
مهمترین چیزهایی که ما اینجا تولید میکنیم گلوتن، فروکتوز،
گلوکز و نشاسته است که نمونههایش را در آن شیشهها
گذاشتهایم و هرکدام کاربردی ویژه دارند.»
تولید طلایی به نام صنایع تبدیلی
مرتضی سلطانی بنیانگذار و رئیس
هیئت مدیره گروه صنعتی زر درباره اهمیت پالایشگاه غلات زر و راهاندازی این
مجموعه میگوید: «فرآوری غلات و بهره بردن از ارزش افزودهای که
این صنعت میتواند برای اقتصاد سرزمینمان به همراه داشته باشد
با عدد و رقم و ارائه آمار حیرتکننده، قابل توصیف نیست.» او
میگوید: «پالایشگاه غلات از جمله صنایعی است که ایران مزیت
احداث آن را به طور کامل داراست؛ قرارگیری در جوار کشورهایی که
تولیدکنندگان قدرتمند غلات محسوب میشوند و دسترسی به
شیوههای حمل و نقل متنوع در مقابل ویژگی محصور در خشکی بودن این
کشورها جملگی امتیازاتی است که تولید و اقتصاد ایران میتواند
بیشترین بهرهبرداری را از آن داشته باشد. دنیا امروز صرفا به دنبال تولید
به هر قیمتی نیست و تولیدی را در دستور قرار میدهد که بیشترین
بهرهبرداری را بتواند از آن داشته باشد، بنابراین ایران اگرچه دچار
محدودیت آب است و هنوز کشاورزیاش به روشهای نوین آبیاری تجهیز
نشده، اما در همسایگی بزرگترین تولیدکنندگان غلات قرار گرفته است،
کشورهایی که در صورت درخواست ما میتوانند تامینکننده غلات مورد
نیاز صنایع تبدیلی چون پالایشگاههای غلات باشند.»
او با اشاره به حضور رئیسجمهور
برای افتتاح این پالایشگاه میگوید: «این صنعت تبدیلی
میتواند به عنوان یک الگو برای تولیدکنندگان ایرانزمین مطرح
باشد. احداث پالایشگاه غلات اگرچه به عنوان مگاپروژهای ملی مطرح بود ولی
بهرهبرداری از آن آغاز راه تحولی در نگاه به عرصه تولید و اقتصاد است.
نگاهی که در آن صنایع تبدیلی به بازیگران اصلی اقتصاد ایران تبدیل
میشود. صنایع تبدیلی علاوه بر ایجاد ارزش افزوده قدرت ارزآوری
قابل توجهی نیز دارد. با این حساب بدون شک راه توسعه صادرات غیرنفتی از
صنایع تبدیلی میگذرد.»
باکس
6 محصول اصلی پالایشگاه غلات زر
جوانه ذرت: ذرت
حاوی 4 تا 5 درصد روغن است که تقریبا 90 درصد آن در قسمت جوانه ذرت قرار
دارد. جوانه ذرت، حدود 12درصد دانه ذرت را تشکیل میدهد. از
جوانه ذرت برای استحصال روغن ذرت (به میزان 49 درصد جوانه خشک) استفاده
میشود، این ماده مغذی غنی از مواد معدنی و پروتئینها و
دارای اسیدآمینه ضروری (لیزین) است. کنجاله جوانه ذرت نیز ماده مناسبی
برای تهیه آرد جوانه ذرت است. آرد جوانه ذرت به عنوان مکمل غذایی دارای
کاربردهای بسیاری بوده زیرا حاوی مقادیر بالای پروتئین و عناصر معدنی مفیدی
(فسفر، پتاسیم، منیزیم، سدیم، کلسیم، آهن، روی و مس) است. همچنین میتواند
جایگزین مناسبی برای سویا در فرآوردههای مختلف غذایی باشد.
نشاسته ذرت:
نشاسته بهدستآمده از آسیاب مرطوب ذرت «نشاسته خام» نام دارد که کاربردهای
صنعتی فراوانی دارد؛ ترکیب پیچیدهای از کربوهیدراتهای نامحلول در آب که
از آن برای تولید عوامل روانساز، جوهرهای چاپ، چسبهای قالبسازی،
لاستیکسازی، کارتنسازی، صنایع نساجی و... استفاده میکنند.
شربت گلوکز:
مایع شفاف، بیرنگ و شیرینی است که از هیدرولیز
آنزیمی نشاسته ذرت به دست
میآید و در صنایع مختلف کاربرد دارد. شربت گلوکز محلول قندی غلیظ و
تصفیهشدهای است که یکی از بهترین جایگزینهای شکر است و میزان شیرینی آن
به صورت عددی معادل 0.7 شکر است. شربت گلوکز تولیدشده در شرکت
«زر فروکتوز» از ذرت و به روش
آنزیمی به دست میآید. شرکت زر
فروکتوز توانایی تولید انواع شربتهای گلوکز را دارد و
میتواند در صنایع غذایی، دارویی و شیمیایی برای کاربردهای مختلف
استفاده شود.
گلوتن: در طی
فرآیند مرطوب و تفکیک اجزای دانه ذرت، پروتئین آن جداسازی و خشک
میشود. گلوتن خشکشده حاوی 60 درصد پروتئین و حاوی
رنگدانههای طبیعی ذرت است. گلوتن به عنوان بخش اساسی از خوراک
گاوهای شیری مورد استفاده قرار
میگیرد.
سبوس ذرت: لایه
خارجی دانه ذرت است، این محصول حاوی 20-22 درصد نشاسته، 4-5 درصد روغن و
10-12 درصد پروتئین است که نهتنها برای خوراک دام، بلکه پس از آسیاب شدن
جهت افزایش فیبر در برخی محصولات غذایی از جمله غلات صبحانه، اسنکها و
غذاهای رژیمی استفاده میشود.
شربت فروکتوز: شربت
ذرت با فروکتوز بالا مایعی بیرنگ، شفاف، دارای مزه شیرین، بدون هیچگونه
طعم مزاحم و خصوصیات کاربردی بسیار مشابه شکر است. این شیرینکننده در تمام
محصولات غذایی که نیاز به شیرین شدن دارند میتواند جایگزین شکر
شود و این در حالی است که از شکر ارزانتر است. شربت فروکتوز (HFCS)
محصولی کاملاً طبیعی و استحصالشده از نشاسته ذرت است. شرکت زر فروکتوز
توانایی تولید شربت فروکتوز با سطوح مختلف شیرینی را دارد که این طیف وسیع
از انواع فروکتوز، نیاز صنایع غذایی، دارویی و شیمیایی را مرتفع میسازد.