70 درصد تولیدات این محصول در داخل استان به فروش می رسد که مشتریان اصلی آن را زائران و مسافران استان تشکیل داده و 25 درصد آن نیز به سایر استان ها مانند تهران، مشهد، اصفهان و شیراز ارسال می شود. از کل تولیدات تنها 5 درصد به خارج از کشور صادر می شود. این مقدار در سال 93 حدود 344 تن بوده که بیشترین این صادرات متعلق به کشور عراق بوده است.
طبق آمار ارائه شده توسط مسئولان مربوطه، سالانه 20 میلیون زائر به قم سفر می کنند که می توان با حمایت از صنف سوهان و برنامه ریزی دقیق بازار سوهان، در تولید و صادرات آن موفق عمل کرد.توجه به سوهان نه به عنوان یک محصول یا یک سوغات بلکه به عنوان یک صنعت با قابلیت های صادراتی بسیار مهم است، با توجه به اینکه کیفیت سوهان قم در دنیا نظیر ندارد لزوم توجه ویژه به این صنعت و برداشتن گام هایی بلند در جهت هر چه بیشتر جهانی شدن این محصول اهمیت دارد تا این محصول نیز مانند زعفران و پسته و فرش به جنگ اقتصاد تک محصولی رفته و باعث شود مردم دنیا ایران را به هنر مردمانش و محصولات بی نظیرش بشناسند.
در همین رابطه گفت و گویی را با امیر پوریزدی، رئیس اتحادیه سوهانی و حلوایی استان قم و محمد سوهانی، نوه و مدیرعامل سوهان حاج حسین و پسران داشته که در ادامه می خوانید.
عدم توجه به بازارهای صادراتی مهم ترین چالش تولید سوهان
پوریزدی در رابطه با تعداد واحدهای تولیدی سوهان در استان قم می گوید: سوهان یکی از اصیل ترین شیرینی های کشور است که به عنوان نماد استان قم نیز شناخته می شود. در این استان بیش از 800 واحد تولید سوهان وجود دارد که برای بیش از 4 هزار نفر اشتغال زایی داشته است.
وی در رابطه با مصرف 70 درصد سوهان قم توسط خود قمی ها می گوید که سوهان قم تنها مخصوص زائران نیست، خود اهالی قم نیز در مناسبت های مختلف به وفور از این شیرینی استفاده می کنند. زائران و ساکنان شهر قم و مسافرانی که از شهرهای مختلف به قم می آیند، این محصول را خریداری و به عنوان سوغات به شهر خود می برند.
اهالی قم نیز در جشن ها و مهمانی ها از سوهان استفاده می کنند و سوهان قم از تنقلات اصلی این شهر محسوب می شود. این مقام مسئول با اشاره به ظرفیت اشتغال زایی صنایع کوچک، ادامه می دهد: وجود مشکلات برای تولیدکنندگان این صنف باعث شده بسیاری از مدیران به تعدیل نیرو مبادرت ورزند.
همچنین عدم ثبات بازار و نوسان نرخ خرید مواد اولیه باعث شده این مشکلات همواره به دغدغه های اصلی تولیدکنندگان تبدیل شود تا جایی که نتوان به موضوع صادرات آنطور که باید اندیشید. با وجود رکود در صنعت و ضرورت توجه به صنایع کوچک، ما در عمل همچنان شاهد عدم همکاری اداره مالیات با صنف سوهانی هستیم، طوری که مالیات این صنف به صورت بی رویه افزایش پیدا کرده است.
رئیس اتحادیه سوهانی و حلوایی استان قم مدل صادرات این محصول را مناسب ندانسته و می افزاید: صادرات این محصول عمدتا توسط خود تجار عراقی حاضر در ایران صورت می گیرد و واحدهای تولیدی خود به صورت مستقیم اقدام به صادرات نمی کنند. این در حالی است که طبق بررسی های صورت گرفته کشورهای منطقه تمایل مناسبی به مصرف شیرینی و شکلات های بدون کاکائو دارند. متاسفانه سوهان در سیستم کدگذاری گمرک، کد اختصاصی نداشته و زیرمجموعه کد شیرینی و شکلات های بدون کاکائو مانند گز، انواع شیرینی های سنتی و انواع بیسکویت قرار می گیرد.
وی ادامه می دهد: از بررسی میزان واردات این محصول می توان به کشورهایی که تمایل بالاتری نسبت به پذیرش سوهان دارند، رسید. به عنوان مثال کشورهای حوزه خلیج فارس (کشورهای امارات، قطر، عمان، کویت) در سال 2015 در مجموع حدود 161/8 میلیارد دلار واردات این نوع محصولات را داشته اند که علاقه این کشورها به این محصولات را نشان می دهد. این در حالی است که صادرات شیرینی و شکلات ایران تنها حدود 1/2 میلیارد دلار است که سهم ناچیزی از بازار این کشورها را به خود اختصاص داده است.
وی در رابطه با چالش های صنعت سوهان، می گوید: این صنعت با چالش های بسیاری مواجه است که از جمله آن می توان به اکتفا به بازارهای داخلی، عدم توجه به کیفیت سوهان و بی توجهی به بسته بندی، تبلیغات و بازاریابی و عدم شناخت رقبای بین المللی و بازارهای جهانی اشاره کرد.
سوهان خوب، چه ویژگی هایی دارد؟
رئیس اتحادیه سوهانی و حلوایی استان قم با بیان اینکه با تشکیل کنسرسیوم های صادراتی می توان بر مشکلات پیش روی صنایع کوچک از جمله حجم تولید پایین و کمبود سرمایه جهت حضور در بازارهای صادراتی فائق آمد، می گوید: کنسرسیوم صادراتی ترکیبی داوطلبانه از چند شرکت، با هدف گسترش کالا و خدمات اعضای خود در خارج از مرزهای کشور و تسهیل صادرات این محصول از طریق یک اقدام مشارکتی است.
وی در ادامه اضافه می کند: بازار شیرینی و شکلات از جمله بازارهای پرسود در دنیا است که کشورهای زیادی برای ارزش آفرینی به تولید و صادرات شیرینی و شکلات رو آورده اند. از این رو سوهان قم نیز می تواند با تلاش برای بهبود وضعیت فعلی، سهم قابل توجهی از بازار منطقه را به خود اختصاص دهد. در سال جاری، استان با کاهش چشمگیر صادرات این محصول مواجه بوده است، طوری که با اشاره به آمار شش ماهه نخست سال ۹۴ هم می توان فهمید که روز به روز با کاهش صادرات روبه رو می شویم.
در شش ماه اول سال 94 تنها شش تن سوهان به ارزش ۲۷هزار و ۴۳ دلار به کشور عراق صادر شده که نسبت به شش ماه اول سال ۹۳، با صادرات ۱۸۶ تنی سوهان به ارزش ۵۱۴ هزار و ۳۲۷ دلار از استان با کاهش حدود ۹۷درصدی مواجه شده است.
پوریزدی در ادامه در رابطه با ویژگی های یک سوهان مرغوب می گوید: رنگ قهوه ای روشن و عطر و طعم سوهان از جمله مواردی است که نشان دهنده کیفیت یک سوهان مرغوب است که این موارد نیز بسته به نوع مواد اولیه است. نوع روغن و کره حیوانی که در پخت سوهان مورد استفاده قرار می گیرد، در کیفیت آن بسیار تاثیرگذار است.
سوهان خوب، سوهانی است که به دندان نچسبد و نرم باشد. در همین رابطه باید تاکید کرد که کیفیت سوهان از جمله عوامل مهم جذب خریدار بوده که در بهبود روند صادرات مطلوب و دستیابی به بازارهای جهانی موثر خواهد بود.
با 20 میلیون تومان سرمایه صاحب کارگاه شوید
در ادامه محمد سوهانی، مدیرعامل سوهان حاج حسین و پسران در رابطه با صادرات این محصول می گوید: صادرات سوهان به صورت بسیار محدود انجام می شود، طوری که تنها به برخی از کشورهای حاشیه حوزه خلیج فارس، عراق و بعضا کشورهای اروپایی صادرات صورت می گیرد. البته با صادرات به این صورت است که از این کشورها برای خرید به ایران مراجعه می کنند و این طور نیست که ما به صورت مجزا در این بخش وارد شده باشیم.
وی ثابت نبودن قیمت ها را یکی از دغدغه های تولیدکنندگان این صنف معرفی کرده و ادامه می دهد: اینکه سوهان هر روز با یک قیمتی به مشتری ارائه شود، روند درستی نیست. متاسفانه متغیر بودن قیمت خرید مواد اولیه، تولیدکننده را به تغییر قیمت سوق می دهد که در ادامه این روند طبعا با نارضایتی مشتریان همراه خواهد بود.
وی با بیان اینکه در گذشته نرخ گذاری هایی توسط دولت صورت می گرفت که خوشبختانه این روند امروزه متوقف شده است، اضافه می کند: با تعیین نرخ ثابت و متغیر بودن خرید مواد اولیه فشارهای بسیاری به تولیدکنندگان تحمیل می شد، گرچه امروزه روند نرخ گذاری ها آزاد شده است اما کافی است کمی قیمت ها تغییر کند که برای آن اندک تغییر قیمت باید به نهادهای گوناگون پاسخگو باشید.
وی با اشاره به اینکه حداقل میزان سرمایه اولیه برای ورود به این حرفه حدود 20 میلیون تومان است ، می افزاید: البته این رقم برای یک مکان اجاره ای است و در صورت خرید فضای کار قطعا هزینه ها افزایش خواهد یافت. گفتنی است این متراژ فضا برای شروع کسب و کار از نظر اتحادیه برای اعطای مجوز به 160 تا 170 متر افزایش یافته است، در حالی که تا چند سال گذشته می شد در یک واحد 50 متری نیز شروع به کار کرد.
سوهانی در رابطه با نحوه اخذ مجوز می گوید: برای فعالیت در یک سطح کوچک و خانگی این اتحادیه است که جواز فعالیت را اعطا می کند اما برای کار در سطح صنعتی دیگر موضوع متفاوت می شود و ساز و کار خود را می طلبد. در همین راستا اخذ مجوز از سازمان بهداشت و غذا و دارو نیز برای تولیدکنندگان سوهان به یکی از مشکلات فعالان این صنف تبدیل شده است.
این کار یک کار سنتی است و مثل صنایع بزرگ کار نمی کنند که بخواهند از بهداشت مجوز بگیرند. گرچه من منکر این روند نمی شوم اما ایجاد مانع برای فعالیت صنایع کوچک و خانگی تنها باعث بروز مشکلات و بیکاری در بین جوانان می شود. ایجاد این شرایط بهداشتی در مغازه های کوچک تولید امکان پذیر نیست و باعث می شود این شرایط به یک شرایط نمادین و صوری تبدیل شود.
مدیر عامل شرکت سوهانی می افزاید: به وجود آوردن شرایط کارخانه های بزرگ تولید به لحاظ بهداشتی برای واحدهای تولید 50 تا 60 متری واقعا مقدور نیست. وی در خاتمه با بیان اینکه رکود حاکم بر صنایع و کل اقتصاد کشور باعث کم شدن قدرت خرید مردم شده است،می افزاید: با احتساب تمام این موارد نمی توان دیگر این صنعت را جزو صنایع زودبازده دانست. تا همین پنج سال گذشته ما حتی فرصت تولید نداشتیم، اما این روزها در هفته دو روز تعطیل هستیم.
سوهانی چشم انداز این صنعت را مبهم می داند و می گوید: این کالا جزو ضروریات زندگی محسوب نمی شود و تنها به عنوان سوغاتی یا در مناسبت های مختلف مصرف می شود، پس رکود در آن با توجه به اوضاع اقتصادی کشور تا حدی طبیعی است.
***
20 میلیون تومان سرمایه اولیه، هزینه ابتدایی برای شروع کسب و کار تولید سوهان است. به این منظور شما به یک واحد تولیدی با متراژ بالای 160 متر نیاز خواهید داشت که بسته به میزان تولید تعداد کارگران از دو تا هفت نفر متغیر است. مواد اولیه برای شروع این کسب و کار شامل آرد گندم، جوانه گندم، روغن حیوانی یا نباتی، زعفران، هل و پسته است.
در مورد ماشین آلات تولیدی نیز باید بدانید به ماشین آلات خاصی برای تولید سوهان نیاز نخواهید داشت. از آنجا که این کار یک کار سنتی است بیشتر نیروی کار مورد نیاز است. تنها یک همزن و چند ابزار دستی کار راه انداز شما در تولید سوهان خواهد بود. قیمت دستگاه ها با توجه به کوچکی و بزرگی بین 5 تا 10 میلیون تومان متغیر است که به طور کامل در خود استان قم تولید می شود.
گزارشگر لیلا شیرزاد- فرصت امروز