برای نخستین بار در سال 1997 این استاندارد در سطح بین المللی مطرح و تعریف محصولات حلال در آن انجام شد. باید گفت برند حلال فقط شامل محصولات غذایی و آرایشی نمی شود و هم اکنون گستره وسیعی از فعالیت های اقتصادی را در بر گرفته است. در سال های گذشته علاوه بر مسلمانان جمعیت بسیاری از ادیان مختلف اقبال مناسبی به این محصولات نشان داده اند.
به گواه آمار منتشر شده در پایگاه های خبری و تحلیلی، در سال 2004 بازار غذای حلال بالغ بر 587میلیارد دلار درآمد داشته است. این بازار در سال 2011، 641میلیارد دلار در سراسر جهان درآمد داشته است.
همچنین در سال 2013 در اروپا بازار حلال بیش از 67میلیارد دلار فروش داشته است. مجموع آمارهایی که در بالا آمد گواهی است بر اینکه با چه حوزه پرسود و وسیعی مواجه هستیم. آخرین آماری که در سال 85 در ایران از بازار غذای حلال منتشر شده است، اعلام می کند حدود 260میلیون دلار غذای حلال صادر شده، سهم ایران از این بازار وسیع بوده است.
کارشناسان صنایع غذایی و بسیاری از فعالان این حوزه درباره رقم دقیق گردش مالی غذای حلال اظهار بی اطلاعی می کنند و نبود آمار رسمی را دلیلی بر این بی نظمی و بی اطلاعی می دانند. آنچه حاصل جست وجوی خبرنگار ما بوده است نشان می دهد ارزش بازار غذاهای حلال و حجم مبادلات در آن 1500میلیارد دلار است.
البته این رقم ممکن است در بازه 700 تا 900میلیارد دلار باشد. ناگفته نماند برای تعیین حجم بازار جهانی غذای حلال حتی رقم 2هزار و 500میلیارد دلار را هم ذکر کرده اند. هرچه هست این حجم بالا نشان می دهد حضور استاندارد و پررنگ در این بازار تا چه حد می تواند به تولید ناخالص داخلی و کاهش وابستگی به نفت در درآمد کشور کمک کند.
بزرگ ترها
کشور مالزی از سال 2006 با درک اهمیت تولید در این بازار با حمایت دولتی و جلب همکاری بخش خصوصی سرمایه گذاری و برنامه ریزی گسترده ای در این حوزه انجام داد و اکنون می توان گفت بزرگ ترین تولیدکنندگان غذای حلال در جهان است و همانطور که می بینید نام این کشور روی نشان جهانی حلال ثبت شده است.
سایر کشورهای اسلامی نیز تلاش هایی برای به دست آوردن سهم از این بازار جهانی انجام داده اند. ترکیه، اندونزی و پاکستان در سال های اخیر رشد مطلوبی داشته اند و اکنون جای خود را یافته اند. در شرایط فعلی اکثر کشورهای غیراسلامی از جمله کانادا، استرالیا، آمریکا، روسیه و بخش زیادی از اروپا به عنوان مقاصد کالاهای حلال معرفی می شوند و مقاصد مطلوبی برای تجارت و کسب درآمد تلقی می شوند.
جایگاه ایران
به رغم اینکه ایران کشوری مسلمان است و از ابتدای انقلاب اسلامی تاکنون هیچ فرآورده غذایی غیر حلالی در کشور تولید نشده است، نتوانسته جایگاه درخور توجهی از سهم صادرات محصولات حلال داشته باشد. بیشتر بازارهای صادراتی محصولات ایرانی کشورهای همسایه و کشورهایی هستند که استاندارد بالایی به لحاظ مواد غذایی ندارند.
این در حالی است که کشوری همچون ترکیه مقصد محصولات خود را بر کشورهای با استاندارد بالا گذاشته و اکنون کالاهایش در بسیاری از سوپرمارکت های اروپا و آمریکا وجود دارد و درآمد بسیار بالایی نصیب این کشور شده است. براساس اعلام اتاق بازرگانی ایران از سال 1380 تا 1390، 70درصد صادرات مواد غذایی ایران به کشورهای عراق و افغانستان بوده است.
در میان صادرکنندگان غذای حلال در جهان، ایران رتبه 142 را در اختیار دارد و در مقایسه با ترکیه که در رده 26 و پاکستان که 56 است، فاصله زیادی تا تبدیل شدن به یک صادرکننده مطلوب دارد.
محسن جلال پور، رئیس سابق اتاق بازرگانی ایران دلایل توقف ایران در غذای حلال را نبود سرمایه گذاری مناسب در صنایع غذایی کشور دانسته است. براین اساس میزان سرمایه گذاری مستقیم خارجی از سال 2010 تا 2012 در ایران در بخش صنایع غذایی 6میلیارد دلار بوده است و فقط چهار شرکت خارجی در این حوزه مشارکت کرده اند.
این در حالی است که ترکیه در مدت مشابه و در سال 2010، 123میلیون دلار سرمایه گذاری، در سال 2011، 648 میلیون دلار و در سال 2012 با رقم چشمگیر 1.2میلیارد دلار مواجه بوده است. ترکیه در سال 2010 رتبه هفدهم را در جذب سرمایه گذاری خارجی داشته است، در سال 2011 به رتبه هشتم رسیده و در سال 2012 توانسته نخستین کشور در جذب سرمایه گذاری خارجی در حوزه صنایع غذایی باشد.
در مقایسه با چهار شرکت خارجی که در بخش صنایع غذایی ایران سرمایه گذاری کرده اند، ترکیه 86گروه صنایع غذایی را مجاب به سرمایه گذاری در داخل کشورش کرده است که بدون شک این سرمایه گذاری ها تهدیدی بالقوه برای سهم صادراتی ایران در بازار جهانی محسوب می شوند.
مهم ترین آفت
کارشناسان یکی از دلایل اصلی بی اعتماد بودن مشتریان به محصولات غذایی حلال تولید ایران را درج انواع مختلف و بعضا بی حساب و کتاب لوگوی حلال روی محصولات غذایی دانسته اند. ابتدا و در زمان طرح موضوع تولید محصولات حلال در ایران شاخه ای از اتاق بازرگانی ایران، مرکز تحقیقات و پژوهش های اتاق بازرگانی اقدام به ایجاد سازوکار و استانداردی برای ارائه لوگوی حلال کرد.
پس از مدتی و با به وجود آمدن اختلاف در میان اعضای گروه از هسته اتاق بازرگانی ایران جدا می شوند و در سال 2007 سازمان جهانی حلال با هدف گسترش فرهنگ حلال تأسیس شد و در سال 2010 فعالیت های خود را به بخش های جدیدی از تبیین «علم حلال»، «مقررات حلال» و «اخلاق حرفه ای حلال» توسعه داد. پس از این ماجرا دولت براساس مصوبه ای سازمان استاندارد را متولی اعطای نشان حلال اعلام کرد.
این در حالی است که مقررات و ضوابط اعطای نشان حلال در کشور و بسته به فراخور هر سازمان متفاوت است و با این شرایط نباید انتظار سهم گیری بالایی از بازار جهانی و در حضور رقبایی که مدت ها پیش اختلافات خود را بر سر این موضوع حل کرده و به تولید مشغول شده اند، داشت.
ریسک و تهدید
10 هزار کارخانه تولید مواد غذایی در ایران وجود دارد و هیچ کشوری به اندازه ایران توان و پتانسیل صادراتی ندارد. ارزش بازار مواد غذایی حلال هم آنطور که توضیح دادیم بیش از 2 هزار میلیارد تومان است. با این حال حضور ایرانی ها در بازارهای جهانی بسیار ناچیز است و سهم آنها از بازار بسیار اندک گزارش شده است.
بنابراین شاید بتوان گفت بالاترین ریسک حضور در تولید مواد غذایی حلال استانداردهای تولید پایین در کشور است. اگر شما می توانید واحد تولیدی را راه اندازی کنید که از استانداردهای روز دنیا برخوردار باشد بنابراین می توانید به کسب سود بالا و درآمد بسیار زیاد امید داشته باشید. لازمه کسب درآمد بالا و موفق بودن در تولید کالای حلال، حضور در نمایشگاه های غذایی جهانی و آشنایی با تولیدکنندگان روز دنیاست.
رفع نقص ها در عرضه محصولات، بسته بندی، افزایش کیفیت محصول نهایی، ارتباط گیری با تجار و بازرگانان از جمله مواردی است که می تواند شما را با ریسک کمتری در سرمایه گذاری روبه رو کند. صنعت غذای حلال شامل محصواتی است که در مقیاس جهانی تولید می شود و تنها برای مصرف مسلمانان معین نشده است. این صنعت قادر است بازاری فراتر از جمعیت یک میلیارد و 830میلیونی مسلمانان جهان که یک چهارم جمعیت جهان را تشکیل می دهند، مورد پوشش خود قرار دهد.
مجوز دریافت گواهی حلال
فرض کنیم شما صاحب یک واحد تولیدی صنایع غذایی هستید و اراده ای برای ورود به بازار مواد غذایی حلال دارید. برای دریافت نشان حلال با سه سازمان روبه رو هستید که قادر به ارائه این نشان هستند و البته ما توصیه ای در این باره نداریم.
در عین حال، برای دریافت آن به منظور بررسی و تأیید گواهی حلال سازمان غذا و دارو مصوبه ای را تنظیم کرده است که باید درباره کلیه محصولات به صورت جداگانه مدارک و مستنداتی درباره اجزای متشکله و فرمول محصول همراه با منشا هر یک حیوانی، گیاهی، معدنی، آزمایشگاهی ارائه دهید.
در کنار آن شش بسته نمونه از هر محصول را باید به معاونت این سازمان فرستاده تا مورد آزمایش و تأیید آنها قرار گیرد. درباره اجزا با منشا حیوانی باید گونه، بافت به کار رفته و روش فرآوری را اعلام کنید و ضروری است که محصولات دارای منشا دریایی را با ذکر نام دقیق علمی جانور دریایی معرفی کنید.
تصویر گواهی حلال صادره از مراکز اسلامی را نیز به مدارک خود الصاق کنید. در پایان بسته به خواسته شما است که با کدام گروه ارائه دهنده همکاری کنید؛ سازمان استاندارد، سازمان جهانی حلال یا معاونت پژوهش و تحقیقات اتاق بازرگانی ایران.