آفتاب پاییزی چشم را می زند و تا چشم کار می کند درخت و درختچه در دامنه کوه های رفیع اورامان قامت راست کرده اند و صدها باغ کوچک انار، انگور، سیب، زردآلو، انجیر و گردو در باغستان های شیب دار در آغوش هم جای گرفته اند؛ عروس باغستان های این دیار انار است.
انارها منتظرند، عطرشان از لابه لای برگ های رقصان به صورت می زند و دانه های یاقوتی قرمزشان چشم جان می نوازد.
انارستان یک هکتاری کاک فاتح، مرد میانسال ژیواری، ۸۵ کیلومتر از سروآباد دور است. جایی در میانه روستاهای ژیوار، بلبر و سلین که به باغ آب زله (ئاوه زه له) شهرت دارد.
درختان کوتاه قد انار به فاصله دو متر از هم در باغ شیب دار ردیف شده اند. دیوارهای کوتاه پلکانی بند بند انارستان را به هم پیوند می دهد. چند درخت چنار از آن بالا انارها را می پایند و زردالو، انجیر و انگور درختانی اند که پشت شاخه های انبوه انارستان قایم شده اند.
لالو فاتح اولین درخت انار را بیست و هشت سال قبل در انارستان کاشت، از زحمت نگهداری باغ های انار می گوید: انار درخت پرزحمتی است از هرس کردن چند باره باغ از اول پاییز تا اول بهار گرفته تا ریختن کود حیوانی پای درختان، آبیاری مرتب و منظم آن و در نهایت برداشت محصول در چند مرحله و درست کردن رب انار و شربت بسیار سخت و طاقت فرساست، ما به نوعی در چهار فصل درگیر کار در باغ هستیم.
با چوب دستی بلند که سر آن اندکی خمیده شده اناری را که روی بلند ترین شاخه مانده، قلاب می کند و در سبد چوبی می گذارد و می گوید: انارهای ترک خورده را اول از همه می چینیم. سپس انارهای درشت را دست چین می کنیم و دست آخر انارهای کوچک را برای تهیه رب انار جمع آوری می کنیم.
او می گوید: خانوادگی بر روی باغ کار می کنیم و علاوه بر اعضای خانواده، به طور ثابت سه نفر بر روی باغ مشغول کارند و در فصل برداشت هم پنج نیروی متغییر به مدت دو ماه به برداشت انار و تهیه رب انار مشغولند.
انار آبی یک کیلویی در اورامان
انار هجیج، انار ملس، یارالی، تا له شیرین و انار ساوه از ارقام انار است که در اورامان برداشت می شود و او به آن ها اشاره می کند: انار آبی (هه ناره که وه) از انارهای بومی و کهن اینجاست که هر میوه آن از نیم کیلو تا یک کیلو وزن دارد، دیررس است و تا نیمه های زمستان هم روی درخت دوام می آورد.
از قیمت انار و رب انار می گوید: هر کیلو انار را با قیمت دو هزار تومان و رب انار را ۲۵ هزار تومان می فروشیم و سال هاست تغییری در قیمت ها نداده ایم اما قیمت هر کیلو رب انار در بازار به ۵۰ هزار تومان و قیمت هر کیلو انار به شش هزار تومان و بیشتر از آن می رسد.
این کشاورز کردستانی می گوید: سالانه ۲۰ تا ۳۰ تن انار برداشت می کنیم و حدود ۳۰ میلیون تومان درآمد از فروش انار و رب انار داریم که با احتساب دستمزد کارگران و زحمت تمام فصل ما بر روی باغ چندان هم رضایت بخش نیست.
اما آنچه او و دیگر باغداران را به ادامه کار باغداری ترغیب می کند شهرت رب انار سالم و طبیعی آنهاست که مشتریان و خریدارانی ثابت از شهرهای سنندج، مریوان و سروآباد و کردستان عراق دارد که همه ساله برای خرید رب انار طبیعی و خوش طعم که به گفته خودش ضمانت ۱۰ ساله دارد، به اورامان سفر می کنند.
سبدهای چوبی پر از انار به نزدیکی های خانه باغ منتقل می شود جایی که عزیزه خانم کنار کپه ای از انارهای تلنبار شده نشسته و با یک چوبدستی خوش دست مشغول تکاندن دانه های انار است. دانه های انار را در کیسه های نخی سفید می ریزند و می کوبند تا آب انار گرفته شود و سپس آب انار را در دیگ های ۱۲۰ لیتری می ریزند. جایی که دادا مرضیه، همسر لالو فاتح هیزم آتش می کند و هر از گاهی چشمانش را از سوزش دود می بندد: از ساعت شش صبح که دیگ ها را بار می گذاریم تا شش غروب باید یکی از ما پای دیگ باشد و هیزم آتش کند تا رب انار بار بیاد.
وی ادامه می دهد: از هر کدام از دیگ های ۱۲۰ لیتری فقط ۲۰ لیتر رب خالص تولید می شود. این جمله را با کمی نارضایتی اضافه می کند و به مهمانان تازه از راه رسیده خوشامد می گوید. مهمانان باغ باصفای آنان مشتریان چندین ساله اند که دسته دسته می آیند، چای می نوشند، انار می خورند، انار و رب انار تازه می خرند، عکس یادگاری می گیرند، خاطره می سازند و می روند.
نبود سردخانه مشکل اصلی کشاورزان
این حکایت ۳هزار باغدار کردستانی است که در ۳۵۰ هکتار از باغ های انار شهرستان های سروآباد و کامیاران در روستاهای سلین، ژ یوار، بلبر، گواز، روار و دله مرز انواع انارهای ملس، رباب و ارقام بومی اورامان را تولید می کنند.
باغدارانی که نگرانند محصولات شان بازار نداشته باشد و برای اینکه مجبور به فروش محصولات تولیدی خود با زیر قیمت نشوند، شبانه روز تمام خانواده را درگیر برداشت و تهیه رب انار می کنند و حتی انارها را زودتر از موعد مقرر می چینند تا از قافله رقابت دیگر باغداران عقب نمانند.
سایت باغی در روستای روار احداث شده است
توسعه باغات انار از راهکارهای سازمان جهاد کشاورزی برای تولید و توسعه انارهای ارگانیک محلی است.
مدیر امور باعبانی جهاد کشاورزی کردستان درباره این موضوع از احداث سایت باغی در روستای روار به مساحت ۱۳۰ هکتار به عنوان بزرگترین سایت باغی استان نام می برد: احداث سایت باغ انار روستای دله مرز به مساحت ۳۰ هکتار و اجرای فاز دوم انار در این روستا به مساحت ۴۰ هکتار از مهمترین اقدامات جهاد کشاورزی برای افزایش و تولید باغ انار در استان است.
اردشیر پورحبیبی میزان برداشت انار در انارستان های استان را در سال گذشته سه هزار و ۷۰۰ تن اعلام و پیش بینی می کند: امسال این میزان برداشت به چهار هزار و ۵۰۰ تن افزایش یابد.
به گفته او برای توسعه نهالستان ها و افزایش تولید انار سال گذشته ۱۵ هزار نهال انار در اختیار باغداران استان قرار گرفته است.
پورحبیبی که احداث سردخانه را که خواسته باغداران است، چندان دارای توجیه اقتصادی نمی داند اما برای افزایش و تولید انارهای ارگانیک در منطقه باغداران را به توجه و بکارگیری توصیه ها و مباحث کارشناسی جهاد کشاورزی و مشارکت در کارگاه های آموزشی تشویق می کند و می گوید: اراضی مستعد و مناسب کشت انار در استان کردستان محدود است و احداث سردخانه مستلزم افزایش تولیدات بیشتر است.
احداث سردخانه سلین در دستور کار قرار دارد
مدیر صنایع جهاد کشاورزی استان کردستان هم می گوید: احداث سردخانه از دو سال قبل در روستاهای اورامان از طرف یکی از سرمایه گذاران بومی مطرح شده که به دلیل کمبود زمین و محدودیت های قانونی واگذاری زمین در این منطقه به تاخیر افتاد.
عابد احمدی رفع مشکل واگذاری زمین برای احداث سردخانه را نوید می دهد و عنوان کرد: قرار شده به زودی از طریق بنیاد مسکن بخشی از زمین محدوده روستای سلین در قالب طرح هادی برای احداث سردخانه ای به ظرفیت ۱۰۰۰ تن برای روستاهای تولیدکننده انار این منطقه احداث شود.
به گفته او با اختصاص این زمین سازمان جهاد کشاورزی مجوز لازم را برای احداث صادر می کند و با ارائه تسهیلات لازم در تسریع روند احداث سردخانه اورامان کمک می کند و در مراحل بعدی بحث فرآوری انار و رب انار پیگیری می شود.
بازار انار همچنان در بلاتکیفی
بحث تنظیم بازار و تعیین قیمت انار را با شهریار حنیفی، مدیر تنظیم بازار سازمان جهاد کشاورزی در میان گذاشتم که موضوع را به سازمان صنعت، معدن و تجارت ارجاع داد و گفت: بر اساس بخشنامه قانون انتزاع ۱۳ آبان ماه ۹۳، مسئولیت کنترل، تعیین قیمت و تنظیم بازار محصولات کشاورزی بر عهده سازمان صنعت، معدن و تجارت است که البته بختیار خلیقی، معاون امور بازرگانی و توسعه تجارت سازمان صنعت، معدن و تجارت استان نیز تعیین قیمت و تنظیم بازار محصولات کشاورزی را از اول سال ۹۳ به بعد جزو وظایف و اختیارات جهاد کشاورزی اعلام کرد و پاسخ سوال را به دوباره جهاد کشاورزی ارجاع داد.
انار ارگانیگ اورامان در کشور شهره خاص و عام است
محمدنجیب اداک از فعالان اقتصادی و کارشناس بومی منطقه اورامان است. او به تحقیق و نیازسنجی میدانی این محصول در بازار اروپا پرداخته است و در این رابطه عنوان کرد: قیمت یک کیلو انار در زوریخ سویس، در کلن آلمان و در هلسینکی پایتخت فنلاند به ترتیب ۴ فرانک، ۴ یورو و ۴ یورو است و این قیمت سال هاست ثابت مانده و جالب اینکه هر سه این کشورها و بسیاری دیگر واردکننده انارهستند.
وی می گوید: هرچند تنها یک درصد انار کشور در کردستان تولید می شود اما از آنجایی که انار هورامان از معدود انارهای ارگانیک کشور است و تقاضا، علاقه و استفاده از محصولات ارگانیک در ایران و جهان رو به فزونی است توسعه و تولید آن اهمیت بیشتری پیدا می کند.
اداک امیدوار است: با بکارگیری علم روز و برگزاری همایش ها و جشنواره های فصلی برای معرفی انار ارگانیک اورامان تلاش شود و دست کم فرصت استفاده از این محصول به هموطنان داده شود و از این طریق بازار جدیدی در داخل کشور و در مراحل بعدی در خارج از کشور داشته باشند.
تعاونی بازاریابی نیاز اصلی کشاورزی در کردستان
محمود حاجی رحیمی، دکترای اقتصاد کشاورزی تشکیل شرکت های تعاونی بازاریابی با مشارکت فارغ التحصیلان زیربخش های مختف کشاورزی را راهکاری مناسب برای تامین بازار و فروش انار و رب انار می داند و می گوید: فروش و بازاریابی محصولات کشاورزی کشاورزان به مراتب اهمیت بیشتری از تولیدات آنان دارد.
به گفته وی نهادینه کردن فرهنگ بازاریابی و بسته بندی محصولات تولیدی کشاورزان به شکل تعاونی و سهامی با حمایت دولت می تواند در کاهش دغدغه مندی کشاورزان و باغداران و افزایش رغبت آنان برای تولید بیشتر محصولات موثر باشد.
این کارشناس اقتصاد کشاورزی عقیده دارد اصلاح و ساماندهی زمین های کوچک و پراکنده کشاورزی در کردستان غیرقابل اجراست و زمین های کشاورزی نسل به نسل کوچک می شود و تنها راه حمایت توسعه کشاورزی حمایت دولت از کشاورزان برای بهبود کیفیت تولیدات خود از طریق آموزش و ارائه تسهیلات لازم برای آنان و نیز کمک در بازاریابی و فروش محصولات است.
حاجی رحیمی معتقد است: دولت به جای احداث سردخانه باید با حمایت از بخش خصوصی برای تولید و اشتغال فارغ التحصیلان بخش کشاورزی در استان تلاش کند. فارغ التحصیلانی که آمار آنها بسیار است و اغلب علاقه مند به توسعه فعالیت های کشاورزی هستند.
در شرایطی که شهرستان سروآباد استعدادهای بهتری برای توسعه باغات به ویژه انار دارد اما آنطور که باید، از این ظرفیت ها بهره برداری نمی شود و این مهم موجب هدررفت استعدادهای این منطقه شده است./ مهر