به گزارش فودنا علیرضا کیهان پور درادامه نوشت : کمی پائین‌تر از این منطقه یعنی در شمال شرقی قاره آفریقا کمبود غذا موجب قحطی و مشکلات شدید اجتماعی در این منطقه شده است. حال سوال این است که در صورتی که غذای کافی در کشور تولید نشود، اجبارا می‌بایستی نسبت به خرید آن از سایر کشورهای دیگر اقدام کنیم. اما اگر کشوری حاضر به فروش غذا نشود یا قیمت‌های موادغذایی افزایش شدیدی داشته باشد، تهیه غذا دیگر به سادگی امکان‌پذیر نیست. بنابراین امروزه کشورهای مختلف در جهان، سیاست رسیدن به امنیت غذایی را مدنظر خود دارند و به عنوان یک استراتژی مهم به آن توجه می‌کنند.
وجود حوادث طبیعی و غیرطبیعی از قبیل تغییرات شرایط آب و هوایی و گرم شدن کره زمین و بسیاری از حوادث غیرمترقبه دیگر موجب کاهش توان تولید غذا در جهان خواهد شد. لذا در آینده نیازمند به برنامه‌ریزی‌های دقیق‌تر و منسجم‌تر برای تامین غذا خواهیم بود. کشورمان به دلیل قرار گرفتن در منطقه نیمه گرمسیری و گرمسیری در کشاورزی با محدویت‌هایی روبرو است و تغییرات شرایط آب و هوایی و طولانی بودن فواصل ریزش باران در اغلب مناطق کشور کشاورزی را محدود و ریسک‌پذیر کرده است.شیلات و آبزیان به عنوان یکی از فعالیت‌های پراهمیت بخش کشاورزی است. ایران به دلیل دارا بودن خطوط 5800 کیلومتری سواحل طولانی و تعدد جزایر دارای فرصت‌های مناسب برای توسعه آبزی‌پروری است، از سوی دیگر در سالیان گذشته، توسعه آبزی‌پروری در آب‌های داخلی رشد فراوانی داشته و در سواحل این توسعه کمتر مشاهده می‌شود. مسائل و مشکلات تولید آبزیان در دریا همانند کاهش شدید ذخایر در دریای خزر یا خلیج‌فارس و دریای عمان از یک سو موجب کاهش میزان تولید طبیعی آبزیان دریایی شد، اما از سوی دیگر به دلیل رشد سریع فعالیت‌های آبزی‌پروری در آب‌های داخلی این موضوع تا حدودی جبران شده است. به عنوان مثال، ماهیان سردآبی (قزل‌آلای رنگین‌کمان) در 30 سال گذشته، فقط دارای 800 تن تولید در سطح کشور بود، اما امروزه این میزان تولید از 130 هزارتن گذشته است که به عنوان یکی از موفقیت‌‌های بزرگ در زمینه تولید غذا برای کشور محسوب می‌شود.
در خصوص پرورش میگو هم این فعالیت درگذشته وجود نداشته است، اما امروزه تولیدات این گونه آبزی در داخل کشور مصرف و حتی بخشی از آن به کشورهای دیگر صادرات می‌شود. آنچه که تاکنون مشاهده می‌شود، حاکی از روند مثبت آبزی‌پروری در آب‌های داخلی کشور بوده، اما سوال این است که با افزایش جمعیت و افزایش نیاز به آب شیرین در آینده، امکان توسعه آبزی‌پروری در آب‌های داخلی میسر خواهد بود یا خیر؟
پاسخ این سوال قابل بررسی و مطالعه است، زیرا افزایش جمعیت، محدودیت‌های آبی بخصوص در آب‌های داخلی مشکلاتی را فراهم می‌سازد. در کشور ما پراکنش زمانی باران طولانی بوده و در طول سال معمولا از ذخایر آبی موجود در سطح یا زیر سطح زمین استفاده می‌شود و در مجموع مناطق مرکزی و شرقی کشور به عنوان مناطق کم آب طبقه‌بندی می‌شود.
همان طوری که گفته شد محدودیت‌های آبی در مناطق مرکزی و شرقی شدیدتر و به جز منطقه ساحلی شمالی کشور، در سایر مناطق کمبود آب در برخی فصول یا در طول سال مشاهده می‌شود. تابستان به عنوان فصلی است که کمترین بارش در ایران مشاهده می‌شود، این در حالی است که آبزی‌پروری در آب‌های داخلی کشور حداکثر فعالیت آن در تابستان و فصول کم بارش است. معمولا این موضوع به عنوان یک مشکل در توسعه یا رسیدن به توسعه پایداری آبزی‌پروری می‌تواند مشکلاتی را فراهم کند. در واقع تامین منابع آبی مطمئن و قابل برداشت می‌تواند توسعه آینده آبزی‌پروری را در ایران مشخص کند. رقابت بر سر مصرف آب در آب‌های داخلی هر روزه بیشتر شده و این نیازمندی شامل مصرف آب در مناطق شهری و روستایی یا صنعتی و کشاورزی خواهد بود. به دلیل بالا بودن حجم آب موردنیاز برای توسعه آبزی‌پروری محدودیت‌های بسیاری در آینده مشاهده خواهد شد که آبزی‌پروری نمی‌تواند در آب‌های داخلی رشد سریعی داشته و به تدریج با بهره‌برداری از آب های کلان، فقط آب‌های خُرد باقی می‌ماند که آن هم امکان توسعه را به تدریج کند خواهد کرد.
همچنین افزایش قیمت برای مصرف آب شیرین می‌تواند امکان تهیه آن را برای آبزی‌پروری سخت‌تر و برای سایر فعالیت‌های دیگر اقتصادی همانند صنعت آسانتر کند. البته استفاده از روش‌های نوین آبزی‌پروری می‌تواند تا حدود زیادی در کاهش میزان مصرف آب و صرفه‌جویی آن موفق باشد. اما توسعه سریع آبزی‌پروری در آب‌های داخلی در آینده به تدریج کاهش یافته و می‌بایستی جایگزینی برای آن پیدا کند، در این خصوص تکنیک‌ها و روش‌های زیادی در سالیان اخیر به وجود آمده که می‌تواند ادامه توسعه آبزی‌پروری را کماکان ادامه دهد و مانع رشد آبزی‌پروری شود. یکی از سیاست‌ها توسعه آبزی‌پروری ساحلی است.آبزی‌پروری ساحلی فعالیتی است که معمولا در سواحل دریایی مستقر بوده و در آنجا شامل فعالیت‌هایی است که با پمپاژ آب به ساحل و برگشت مجدد آن می‌تواند صورت گیرد که اصطلاحاً به آن سیستم ساحلی (Land based) گفته شود.این نوع فعالیت با توجه به گستردگی سواحل شمالی و جنوبی کشور می‌تواند موجب تولید هزاران تن آبزیان دریایی در سال‌های آینده شود. در واقع این فعالیت می‌تواند بخش مهمی از نیازهای غذایی کشور در آینده را تامین کند. همچنین این فعالیت می‌تواند نیازهای غذایی کشور را در آینده با استفاده از آب دریا که معمولا برای کشاورزی مورد استفاده قرار نمی‌گیرد، تولید کرده و با رعایت نکات زیست محیطی و نصب فیلتراسیون مناسب این کار عملی شود.
در این خصوص بخش دولتی لازم است شرایط و بستر مناسب برای حضور بخش خصوصی در این فعالیت را فراهم کند. آموزش، انتقال دانش فنی و فناوری‌های جدید مورد نیاز، هم می‌تواند در توسعه این حرفه نقش داشته باشد. در مجموع موانع موجود می‌بایست با اتخاذ سیاست‌های مناسب به تدریج رفع شود، تا زمینه مساعد برای آبزی پروری فراهم شود.
توسعة پایدار ساحلی و پرورش ماهیان دریایی می‌تواند جایگزین فعالیت‌های صیادی در آینده باشد، زیرا به نظر می‌رسد، حفظ شرایط محیطی و ذخایر دریایی از طریق آبزی‌پروری می‌تواند تا حدود زیادی این مشکل را حل کند.
یکی از نکات دیگر قابل ذکر در فعالیت‌های توسعة ساحلی، تولید آبزیان دریایی است. در مقایسه با تولید آبزیان در آب های داخلی و آبزیان دریایی، بازاریابی آبزیان دریایی از رونق کافی برخوردار بوده، لذا توسعة آبزی‌پروری ساحلی دارای مشکلات بسیار کمتری در زمینة بازاریابی است.
در مجموع، توسعة فعالیت‌های ساحلی می‌تواند برخی از مشکلاتی را که در سالیان اخیر در مناطق ساحلی به وجود آمده را حل کند. در این خصوص می‌توان به مسائل و مشکلات اقتصادی، اجتماعی حاصل از کاهش صید برای جمعیت صیادی و ساحل‌نشینان یادآوری کرد.
بسیاری از مراکز جمعیتی در سواحل از جامعة صیادی تشکیل شده و بنیان جمعیت ساحل‌نشینان ایران چه در شمال و چه در جنوب بر پایة صیادی و اقتصاد دریایی پایه‌گذاری شده است. اگرچه پیشرفت‌های بشر در زمینة سایر حرف و صنعتی شدن، شهرها را تشکیل داد، اما به هرحال ساختار اصلی مناطق ساحلی همچنان بر پایة صیادی است.
کاهش ذخایر دریایی، موجب کاهش درآمد خانوارهای صیادی شده است و در برخی موارد بروز بیکاری و پیامدهای اقتصادی ـ اجتماعی را به همراه داشته است. از این‌رو توسعة ساحلی مجدداً می‌تواند موجب رونق فعالیت‌های ساحلی شده و این بار به جای فعالیت‌های صید و صیادی با کمک فعالیت‌های تولیدی آبزی‌پروری به اقتصاد مناطق ساحلی، ایجاد اشتغال و کمک به توسعة شهر و روستایی کمک مستقیم و غیرمستقیم کند.
فعالیت توسعة آبزی‌پروری علاوه بر مسائل تأمین امنیت غذایی و تأمین غذای اقشار مختلف مردم، می‌تواند در صادرات و ارزآوری برای کشور وهمچنین ایجاد اشتغال به صورت مستقیم و غیرمستقیم می‌تواند در اشغال‌زایی مفید واقع شود. علاوه بر آن درآمدهای حاصله عملاً در بهبود اقتصاد مناطق ساحلی و نهایتاً کشور مؤثر واقع خواهد شد.
میزان این تأثیرگذاری بستگی به مطالعات مجدد و همه‌جانبة آبزی‌پروری ساحلی دارد تا بتوان نسبت به تخمین دقیق توان تولید آبزی‌پروری ساحلی اقدام کرد و بر پایة آن، میزان اشتغال و درآمدهای اقتصادی را محاسبه و تخمین زد. در مجموع به نظر می‌رسد نکات مثبتی که از توسعة آبزی‌پروری ساحلی به دست می‌آید، به‌طور معجزه آسا و اتوماتیک نیست.
لذا تلاش و کوشش فراوانی لازم است تا با انجام فعالیت‌های گسترده‌ای در زمینة فاز بندی مراحل توسعه و ایجاد بستر لازم برای توسعة آبزی‌پروری موفقیت‌هایی را به دست آورد. مهم‌ترین ابزارهایی که می‌تواند در موفقیت با اهمیت باشد، توجه به مطالعات دقیق و منطقه‌ای، انتقال فناوری‌های جدید و به روز در جهان و بومی‌سازی این فعالیت‌ها در آینده است.
در صورت انجام این فعالیت‌ها می‌توان به موفقیت‌ها و مزیت‌های این پروژه دست یافت. وجود مراکز متعدد آموزش عالی در کشور و دانش آموختگان این رشته و رشته‌های مرتبط و حضور اساتید دانشگاهی و پژوهشگران مراکز متعدد پژوهشی در سطح کشور این امکان را فراهم می‌سازد که توسعه و نیازمندی‌های آن به نیروی انسانی متخصص و متبحر فراهم باشد. لذا تأمین این امکانات یعنی پتانسیل‌های موجود، نیروی انسانی متخصص و تأمین منابع مالی در کنار یکدیگر زمینة توسعه این حرفه را فراهم می‌کند و در صورت دقت در انجام کار، امکان رسیدن به توسعة آبزی‌پروری ساحلی پایدار فراهم خواهد شد.
علیرضا کیهان پور
رئیس روابط عمومی سازمان شیلات ایران