مشکلات منابع آبی کشور هرروز بیشتر می شود. هر مسئول، دیگری را مقصر می داند. یکی معتقد است وزارت نیرو درست عمل نمی کند، دیگری می گوید، وزارت صنعت، صنایع جایگزین کشاورزی تشکیل نمی دهد و گروهی هم مدعی هستند، کشاورزی بیشترین آب را می بلعد و باید توجهی اساسی به آن داشت. البته که در میان، بیشتر نگاه ها به کشاورز است. کشاورزی که در کشور به شکل معیشتی فعالیت می کند و مسایل و مشکلات زیادی دارد. به هرحال، آنچه مشخص است، این است که مدیریت آب در کشور با معضلاتی رو به روست. درباره مسایل و مشکلات منابع آب با کاوه زرگران، کاوه زرگران رییس کمیسیون کشاورزی و صنایع غذایی اتاق تهران گفتگو کردیم. زگران معتقد است: «مشکل آب، جهاد ملی می‌خواهد تا همه دست به دست هم دهند تا کشور از این شرایط بحرانی خارج شود.»
کشور با مشکل منابع آب روبرو است. اولین جایی هم که انگشت اتهام به آن زده می‌شود، کشاورزی است. منتقدین برای صحت ادعای خود یکسری آمار و ارقام هم ارائه می‌دهند که کشاورزی حدود 90 درصد آب را می‌بلعد. کشاورزی و بخش خصوصی چه اقدامی می‌تواند انجام دهد که این معضل به کشاورزی متمرکز نشود؟
برای بحث آب نمی‌توان بخشی و مجزا کاری انجام داد و نسخه‌ای پیچید. مشکل آب، جهاد ملی می‌خواهد تا همه دست به دست هم دهند تا کشور از این شرایط بحرانی خارج شود. متاسفانه هرسال شرایط مصرف از منابع تجدید ناپذیر آب سخت تر و بدتر می شود و ما در حال مصرف منابع و سفره های زیرزمینی هستیم. یعنی در حال مصرف منابعی هستیم که متعلق به نسل های آینده است. چیزی که پیش بینی های سازمان های بین المللی نشان می دهد، این است که در چند 10 سال بحران آب خواهیم داشت و در دسته بندی فائو از مناطق نیمه خشک به مناطق خشک تبدیل می شویم. به همین دلیل هم فائو طرح های زیادی را برای احیای منابع آبی ایران پیش بینی و اجرایی کرده است.
به نظر شما مشکل مدیریت آب ایران ناشی از چه اقداماتی است؟
متاسفانه در این حوزه ما رقابت بین بخشی داریم. یعنی سازمان ها و وزارت خانه های ما نمی توانند با یکدیگر حرکت و عزمی ملی را انجام دهند.
مساله آب های مجازی هم به این مساله برمی گردد؟
هم در حوزه مصارف غیرکشاورزی و هم حوزه مصارف کشاورزی ما باید تغییراتی ایجاد کنیم. به طور مثال بسیاری از صادرات مواد خام کشاورزی را باید ممنوع کنیم و نگاهمان به صادرات و واردات آب مجازی بسیار سختگیرانه باشد. باید هرکالای آب بری که وارد کشور می شود را به عنوان واردات آب مجازی در نظر بگیریم، و همین طور هم برای صادرات آن مشخص کنیم که چقدر آب مجازی صادر می شود.
واردات و صادرات آب مجازی چقدر می تواند به مشکل کم آبی در ایران کمک کند؟
زمانی که ارزش واقعی آب را مدنظر قرار دهیم، می بینیم که با صادرات یکسری محصولات، منابع آبی را به قیمت خیلی ناچیزی از بین می بریم. به طور مثال نیازی نیست که در مناطق نیمه خشک کشور در استان هایی که در حاشیه کویر قرار دارند، هندوانه تولید و به کشوری های حاشیه خلیج فارس صادر کنیم.
راهکاری برای این مسایل وجود دارد؟
فکر می کنم تا زمانی که این اصلاحات را انجام ندهیم و حرکت به سمت تخریب منابع ادامه پیدا کند، شرایط ما هم بحرانی تر است. در سی سال گذشته، 110 میلیارد متر مکعب از منابع تجدید ناپذیر را استفاده کرده ایم.
برای مشکلات مدیریت آب، راه حل هایی از جمله مکانیزه شدن کشاورزی و بسته شدن چاه های غیرمجاز عنوان می شود. اما خود کشاورز به تنهایی قادر به انجام این اقدامات نیست. کشاورزی ایران به شدت معیشتی است. از طرفی هم کشاورزی در حال حاضر، آنقدر صرفه اقتصادی ندارد که بخش خصوصی وارد ماجرا شود. برای راه حل این مشکل باید چه اقدامی انجام داد؟
کشاورزی ایران از تکنولوژی روز خیلی عقب است و در حوزه آبیاری هم این ماجرا وجود دارد. زمانی که مدیریت منابع آب کشاورزی بررسی می شود این بحث هست که باید روش های آبیاری و روش های کشت را اصلاح کنیم، تا در صرفه جویی و مدیریت آب بسیار بهتر عمل کرده باشیم.
با مکانیزه شدن کشاورزی، چه اتفاقی می افتد؟
کشاورز برای مکانیزه شدن نیاز به کمک دارد. اگر کشاورزی مدرن و مکانیزه داشته باشیم، خیلی از حوزه ها به کشت های گلخانه‌ای رو می آورند و نتیجه هم بخش خصوصی وارد می شود. ضمن اینکه کشاورزی ما کم کم در حال خارج شدن از شیوه معیشتی است.
چه مصداقی برای این مساله وجود دارد؟
در چند سال اخیر ما رشد مناسبی داشتیم. البته این رشد تا حدودی هم کاذب بوده است، چرا که در کشور قیمت های بسیار کاذبی برای خرید تعیین می شود. تا زمانی که این قیمت ها به این شکل وجود داشته باشد و ادامه پیدا کند، مشکلی نیست اما وقتی این قیمت‌ها دیگر به این شکل وجود نداشته باشد به مشکل برمی خوریم. به طور مثال، زمانی که گندم را به قیمت واقعی جهانی بخریم، می بینیم که صرفه ندارد و در حقیقت منابع آب را می فروشیم. همین عدم واردات صحیح گندم مشکل ایجاد می کند. چرا که اگر گندم را به شکل واردات آب مجازی نگاه کنیم، می بینیم که بسیار اقتصادی و بسیار به نفع نسل های آینده است و بسیار تاثیر گذار است.