زعفران یکی از محصولات کشاورزی ارزشمند صادراتی ایران است که در زمین‌های خشک و نیمه‌خشک جنوب‌خراسان و برخی نقاط کشور کشت می‌شود.
ارزش اقتصادی فراوان زعفران در بازارهای جهانی و اشتغال و درآمد مناسبی که پرورش این گیاه به‌دنبال دارد، بازده اقتصادی آن را قابل توجیه کرده است.
با وجود آنکه بخش اعظم زعفران مصرفی جهان در ایران تولید می‌شود، اما موانعي برای کسب درآمد ارزی معقول از صادرات زعفران وجود دارد که بررسی و یافتن راهکارهای مناسب برای برطرف کردن این موانع می‌تواند در رشد درآمدهای ارزی، ایجاد اشتغال مناسب و... تأثیر بسزایی داشته باشد.
ایران قطعاً بزرگترین تولیدکننده‌ی زعفران جهان بوده و به‌علت داشتن تنوع آب و هوایی، بسیاری از محصولات باغی و زراعی آن از جمله زعفران، کیفیت عالی دارد.
طی 10 سال اخیر، میزان تولید زعفران ایران رشد قابل توجهی داشته که بخش گسترده‌ای از این تولیدات صادر می‌شود.
این محصول به‌علت مصارف خوراکی و دارویی فراوان، مورد توجه بسیاری از مردم جهان است و چون طبق آمار موجود در بخش پیشین نشان داده شد، ایران در تولید این محصول نه تنها مزیت نسبی بلکه، مزیت مطلق هم دارد، از این‌رو می‌توان با تولید و صادرات آن منابع ارزی فراوانی را عاید کشور کرد.
زعفران، گزینه‌ی مناسب برای کشت در استان‌های کم‌آب
«محمدرضا کفاشی»، یک فعال اقتصادی در خراسان‌جنوبی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: زعفران محصولی است که با کمبود آب سازگار بوده و در مناطق خشک و کم باران از جمله خراسان‌جنوبی تولید می‌شود، از این‌رو باید کاشت این محصول در منطقه‌ی کمتر توسعه‌یافته با روش‌های نوین کشاورزی آموزش داده شود.
وی ادامه داد: با آموزش درست کشاورزان باید کاشت سایر محصولاتی که به آب فراوان نیاز دارد را تعطیل و بیشتر زمین‌ها را به کاشت این محصول اختصاص دهیم که هم به درآمد کشاورزان کمک شود و هم به بحران بی‌آبی توجه می‌شود.
این فعال اقتصادی با بیان اینکه خراسان‌جنوبی با وجود خشکسالی‌های متعدد، زعفران با کیفیت و مرغوبی دارد، گفت: تبدیل سیستم کشاورزی از سنتی به مدرنیته توجیه اقتصادی دوچندانی دارد.
کفاشی گفت: علی‌رغم اینکه زعفران محصول استراتژیک ایران و خراسان‌جنوبی است، اما کاشت، داشت و برداشت این محصول با روش‌های سنتی انجام می‌شود.
وی با اشاره به اینکه تاکنون باید این محصول از حالت کشت سنتی خارج می‌شد، گفت: متأسفانه تاکنون اقدام جدی در این‌باره نشده است.
این فعال اقتصادی اظهار کرد: نخستین کار نوشتن و اجرا کردن برنامه‌ای مدون و کارشناسی برای مکانیزه کردن همه‌ی مراحل زعفران است.
خرده مالکی عمده‌ترین مشکل پیش روی کشاورزان
کفاشی خرده مالکی را عمده‌ترین مشکل پیش‌روی کشاورزان استان برشمرد و افزود: کوچ روستائیان از روستاها و رها شدن مزارع و در نتیجه آماده نبودن به موقع زمین برای کاشت، داشت و برداشت محصول از جمله مشکلات است.
وی، خشکسالی و خشک شدن منابع آبی استان علی‌رغم اینکه زعفران محصول کم‌آب است و عدم آموزش‌های لازم به روستائیان و کشاورزان را از دیگر مشکلات محصول زعفران دانست.
این فعال اقتصادی با اشاره به اینکه استفاده از کشت سنتی روش مناسبی برای بهره‌گیری از ارزش واقعی این محصول نیست، اظهارکرد: کارشناسان و مسئولان باید در خصوص به‌روز کردن اطلاعات کشاورزان تلاش مضاعفی داشته باشند، چون در روش‌های سنتی شاهد این هستیم هر سال میزان برداشت کمتر می‌شود.
کفاشی درخصوص بازاریابی زعفران نیز گفت: پیش از آغاز به کاشت و طرح تولید باید بازاریابی کرد و مراحل تولید را براساس بازاریابی انجام شده طراحی و آغاز کرد.
وی با بیان اینکه زعفران در دنیا بازارهای خوبی دارد، افزود: متأسفانه نتوانستیم در بحث ارائه و بسته‌بندی آن موفق عمل کنیم که شاهد مشکلات فعلی هستیم.
این فعال اقتصادی گفت: از این‌رو باید ابتدا بازار را شناسایی و بر اساس سلیقه، فرهنگ و آداب و سنن هر کشور باید این محصول را ارائه داد.
برداشت سالانه حدود 50 تن زعفران از اراضی استان خراسان‌جنوبی
«هاشم ولی‌پورمطلق»، رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان‌جنوبی نیز در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: سالانه حدود 50 تن زعفران از اراضی استان برداشت می‌شود.
به‌گفته‌ی وی، برداشت پیاز زعفران در خراسان‌جنوبی از خردادماه آغاز و تا پایان شهریورماه ادامه دارد.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان‌جنوبی گفت: اغلب از 15 تا 20 درصد سطح زیرکشت زعفران، پیاز برداشت شده، که این پیازها در توسعه سطح زیرکشت جدید به بهره‌برداری می‌رسد و معمولاً در هر هکتار زعفران حدود 15 تا 20 تن پیاز پس از 5 سال تولید می‌شود.
ولی‌پورمطلق اظهار کرد: رتبه یدوم کشوری تولید زعفران به خراسان‌جنوبی اختصاص دارد.
وی با اشاره به اینکه در استان 14 هزارو900 هکتار زمین زیرکشت زعفران است که پیش‌بینی می شود حدود 50 تن زعفران از این سطح برداشت شود، ادامه داد: پارسال، از 14 هزارو287 هکتار حدود 47 تن زعفران برداشت شده است.
95 درصد زعفران جهان توسط ایران تأمین می‌شود
رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان‌جنوبی مهم‌ترین مشکلات زعفرانکاران خراسان‌جنوبی را خشکسالی‌های مکرر، کاهش دبی آب قنوات، کاهش کیفیت آب منابع آبی، آلودگی به کنه زعفران، تغییرات و نوسانات قیمت و نامنظم بودن صادرات در سال‌های مختلف برشمرد.
ولی‌پورمطلق یادآور شد: برای تولید محصول ارزشمند زعفران بالغ بر 40 هزار خانوار بهره‌بردار در سطح استان فعالیت می‌کنند و حدود 95 درصد زعفران جهان توسط ایران تأمین می‌شود.
مصارف درمانی زعفران
«مریم نواب‌زاده»، پزشک و محقق طب اسلامی- ایرانی در گفت‌و گو با ایسنا با بیان اینکه زعفران از نظر طب قدیم ایران گرم و خشک است، گفت: مهم‌ترین خاصیت زعفران که از قدیم‌الایام استفاده می‌شد، درمان افسردگی است.
وی افزود: خوردن چای زعفران باعث هضم غذا می‌شود و اثر تسکین درد هم دارد، همچنین باعث تحریک اعصاب شده و خون‌ساز است و گردش خون را آسان می‌کند.
این محقق طب اسلامی- ایرانی با بیان اینکه مصرف زعفران کبد را تصفیه و قوی می‌کند، گفت: زعفران سرفه را برطرف و اثر مفید روی درمان برونشیت دارد.
نواب‌زاده در خصوص خواص زعفران تصریح کرد: زعفران آرام‌بخش و خواب‌آور و ضد‌تشنج است، همچنین برای تقویت حافظه و یادگیری، کاهش فشارخون و کاهش چربی خون سودمند است.
وی ادامه داد: زعفران در درمان دامنه‌ی وسیعی از اختلالات جسمی مانند زکام، نفخ، سوء‌هاضمه، یرقان، هپاتیت، اسپاسم و دیابت و ... و نیز به عنوان یک ماده اشتهاآور، نشاط‌آور، محرک معده و ... استفاده می‌شود.
این محقق طب اسلامی - ایرانی تصریح کرد: علی‌رغم قدمت هزاران ساله‌ی کشت زعفران در مناطق مختلف ایران به‌عنوان یک محصول بومی در مناطق جنوبی و مرکزی خراسان، پژوهش‌های مرتبط با این محصول تنها از حدود 70 سال پیش آغاز شده است.
نواب‌زاده گفت: با توجه به گذشت حدود 15 سال از آخرین بررسی پژوهش‌ها در زمینه‌ی زعفران و نیز شتاب نسبتاً مناسب تحقیقات در جنبه‌های مختلف آن، این بررسی انجام شد، گرچه در سال‌های آغازین، پژوهش‌ها بسیار محدود و عمدتاً مرتبط با مسائل زارعی بود اما این بررسی نشان می‌دهد که سهم قابل توجهی از پژوهش‌های زعفران در سال‌های اخیر به مسائل زراعی بود، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که سهم قابل توجهی از پژوهش‌های زعفران در سال‌های اخیر به مسائل ژنتیکی، کشت بافت، جنبه‌های فرآوری و مسائل اقتصادی زعفران معطوف شده است.
وی با بیان اینکه در زمینه‌ی تأثیر زعفران روی پارامترهای خونی از قبیل فشارخون، چربی خون و قند خون تاکنون مطالعات ناچیزی روی حیوانات آزمایشگاهی انجام شده است، گفت: زعفران در طب سنتی به‌منظور کاهش فشار خون و قند خون به‌کار رفته است.
نواب‌زاده با اشاره به اینکه فشارخون و قندخون زیاد از اجزای سندرم متابولیک است، گفت: در پژوهش انجام شده، زعفران تأثیر مثبتی بر سندرم متابولیک در افراد سرد مزاج داشته است.
وی اظهار کرد: بررسی اثر زعفران و مواد موثره آن، سافرانال و کروسین می‌تواند تأثیر کاهندگی فشار خون و چربی خون و قند خون در افراد سرد مزاج داشته باشد.
این محقق طب اسلامی - ایرانی افزود: همچنین در پژوهش دیگری بر روی حافظه‌ی سالم و تخریب شده با هیوسین بر یادگیری فضایی در موش‌ها نشان داد که عصاره آبی زعفران، کروسین و سافرانال تأثیری بر روی حافظه‌ی سالم نداشته اما باعث کاهش اثرات تخریبی حافظه‌ی ناشی از هیوسین می‌شود.
نواب‌زاده ادامه داد: عصاره‌ی زعفران و کروسین می‌توانند در آینده نویدبخش داروهایی در کاهش اختلالات حافظه و یادگیری ناشی از زوال مغزی در بیماری‌هایی چون آلزایمر باشد.
وی افزود: تجربیات چند دهه‌ی اخیر نشان داده که داروهای صناعی با وجود کارآیی غیرقابل انکار، اثرات نامطلوب زیادی نیز دارند، از این‌رو امروزه به استفاده از گیاهان دارویی دوباره توجه می‌شود و مراکز تحقیقاتی و سازمان بهداشت جهانی برنامه‌های وسیعی برای استفاده از گیاهان دارویی تدارک دیده‌اند.
این محقق طب اسلامی - ایرانی یادآور شد: در طب سنتی میوه و گیاه زرشک و زعفران کاربرد وسیعی در درمان بیماری‌ها داشته همچنین از میوه زرشک و زعفران به عنوان یک ماده افزودنی به غذاها استفاده شده است.
گزارش از «سپیده قلندری اسفدن»