به طور کلی سیستم های غذایی، شامل تمام مواد، فرایندها و زیر ساخت های مربوط به کشاورزی، تجارت، خرده فروشی، حمل و نقل و مصرف تولیدات می باشد. همانند آب و انرژی، غذا نیز یک نیاز اساسی برای انسان است. علاوه بر در دسترس بودن، نیاز است که غذا کیفیت بالا داشته باشد، متنوع و قابل دسترس باشد، برای ایمن برای مصرف و مقرون به صرفه باشد. یک ارتباط قوی بین سلامت و رفاه و غذا وجود دارد. سوء تغذیه و چاقی از مشکلات سلامتی است که به طور مستقیم به روش هایی که ما غذا را تولید، وارد بازار و به مصرف می رسانیم، ارتباط دارد.
مصرف مواد غذایی اروپایی ها، در طول زمان به طور قابل توجهی تغییر کرده است. برای مثال، در مقایسه با 50 سال گذشته، ما به ازای هر شخص، به مقدار دو برابر گوشت استفاده می کنیم. از 1995، مصرف گوشت گاو توسط هر فرد تا 10 درصد کاهش داشته است. در عین حال، اروپایی ها، مرغ، ماهی و غذاهای دریایی، میوه و سبزیجات بیشتری استفاده می کنند.
اروپا یکی از بزرگترین تولید کننده های مواد غذایی در جهان است که مدرن ترین سیستم های تولید محصولات کشاورزی را به کار گرفته است. به طور قابل توجهی به ویژه در نیمه دوم قرن بیستم، میزان بهره وری در هر هکتار افزایش یافت. با توجه به تنوع زمین های کشاورزی و آب و هوا، اروپا طیف گسترده ای از محصولات را تولید می کند. اما برای پاسخگویی به تقاضای خود در زمینه غذا، به واردات نیز متکی می باشد.
با توجه به رشد تک کشتی و استفاده از آبیاری مدرن، ماشین های بهتر و نهاده های شیمایی بیشتر مثل آفت کش ها و کودهای شیمایی، بهره وری کشاورزی از نظر عملکرد محصول، افزایش یافته است. این افزایش به اروپا اجازه داده است تا زمین های کمتر را برای تولید محصول بیشتر استفاده کند.
با این حال این شیوه های تولید، بدون صرف هزینه های زیست محیطی نبوده است. تشدید و به کارگیری این روشها، باعث اعمال فشار بر روی محیط زیست می شود که نتیجه آن، آلودگی بیشتر نیتروژن، انتشار Co2 ، از دست دادن بیشتر تنوع زیستی در مزارع، آلودگی خاک، رودخانه ها و دریاچه ها می باشد. علاوه بر این، افزایش استفاده از نهاده های خارجی به منظور به دست آوردن بازده بالاتر در تولید مواد غذایی اغلب باعث کاهش بازده کلی خود انرژی است. این است که زمانیکه ما انرژی بیشتری برای تولید مواد غذایی سرمایه گذاری می کنیم، در واقع ما، انرژی کم و کمتری (کالری) را از انرژی واقعی غذا که در جامعه فراهم می گردد، به دست می آوریم.
پایداری و تولید
روشن است که اروپا باید اثرات زیست محیطی محصولات کشاورزی را کاهش دهد. و در عین حال باید به تولید مواد غذایی برای پاسخگویی به تقاضای مردم در هر دو سطح اتحادیه اروپا و در سطح جهان بپردازد.
اتحادیه اروپا یکی از بزرگترین تولید کنندگان و صادر کنندگان مواد غذایی در جهان است. هر گونه کاهش قابل توجهی در خروجی آن بر تولید جهانی و در نتیجه قیمت مواد غذایی تاثیر می گذارد. اروپا چگونه می تواند به تولید مواد غذایی با کیفیت بالا و به مقدار کافی و با قیمت های مقرون به صرفه ادامه دهد در حالی که اثرات زیست محیطی کشاورزی را کاهش دهد؟
اتخاذ شیوه های کشاورزی که بیشتر پایدار باشند، می تواند در این زمینه کمک کند. به عنوان مثال، روش های کشاورزی اکولوژیکی به معنای کشاورزی بدون استفاده از مواد شیمیایی مصنوعی ( به عنوان مثال کودهای شیمیایی و آفت کشها) می باشد. تکنیک های دقیق کشاورزی یعنی کاهش استفاده از مواد شیمیایی و در نتیجه کاهش برخی از اثرات محیط زیستی است.
صرف نظر از این روش، تولید مواد غذایی نیاز به افزایش پایداری دارد به طوریکه بهره وری با نیازهای مواد غذایی باقی بماند. در این روش، استفاده از زمین و تنوع زیستی به خطر نخواهد افتاد.
علاوه بر این، در بسیاری از مناطق، کشاورزی منبع اصلی درآمد برای جوامع محلی و نه بخشی از بافت اجتماعی و فرهنگ های محلی است. هر گونه اقدام با هدف بهبود سیستم غذایی باید به چنین جنبه های اجتماعی توجه شود.
اقداماتی که تنها به جنبه تولید توجه داشته باشد، در کل سیستم غذایی مدت زیادی دوام نخواهد داشت. با این وجود، کسب دستاوردهای دیگر در مراحلی از جمله حمل و نقل، خرده فروشی و مصرف، مورد نیاز است. تغییر رژیم غذایی از مصرف گوشت کمتر به طرف استفاده بیشتر از سبزیجات، از فشار بر روی استفاده از زمین می کاهد.
ضایعات غذایی
برآورد شده است که در اروپا، حدود یک سوم از مواد غذایی تولید شده استفاده نمی شود و به ضایعات تبدیل می شود. کمیسیون اروپایی تخمین زده است که در اتحادیه اروپا به تنهایی، 90 میلیون تن غذا ( یا 180 کیلوگرم برای هر نفر) هدر می رود که بیشتر این مقدار هنوز برای استفاده انسان مناسب است.
بسیاری از ما سعی می کنیم مقدار مواد غذایی دور ریختنی از منازل را کاهش دهیم. یک راه این است که تنها مقدار کافی غذا برای شام ( نه بیشتر و نه کمتر) آماده کنیم. راه دیگر این است که با باقیمانده های مواد غذایی از روز قبل، خلاقانه رفتار کنید. با این وجود مهم نیست که چقدر تلاش می کنیم، بعضی از مواد غذایی مثل شیر و میوه های فاسد ناچارا دور ریخته می شوند. زباله های تولید شده از مواد غذایی در منازل، نشان دهنده تنها بخشی از کل مقدار ضایعات غذایی است. در حال حاضر مقدار زیادی از مواد غذایی قبل از رسیدن به یخچال ها و فریزرها از بین می روند.
با توجه به مقدار غذای که در مراحل مختلف از بین می رود، در اتحادیه اروپا هیچ گونه برآورد گسترده ای وجود ندارد. هیچ گونه داده قابل اعتماد و قابل مقایسه ای خصوصا در مورد ضایعات تولید شده محصولات کشاورزی و ماهیگیری وجود ندارد. با این وجود برخی از تجزیه تحلیل های خاص کشورها در این زمینه در دسترس می باشد.
تجزیه تحلیل ضایعات غذایی در سوئد
بر اساس مطالعه انجام شده توسط آژانس حفاظت از محیط زیست سوئد، در سال 2012 سوئدی ها 127 کیلوگرم غذا به ازای هر فرد در سال هدر می دهند. این برآورد ضایعات غذایی در خط تولید (کشاورزی و ماهیگیری) و ضایعات غذایی اجتناب ناپذیر در صنعت فرآوری مواد غذایی را شامل نمی شود.
از این مقدار، 81 کیلوگرم به ازای هر فرد در خانواده تولید می شود. رستوران ها 15 کیلوگرم به ازای هر نفر، سوپرمارکت ها 7 کیلوگرم به ازای هر فرد و امکانات پذیرایی 6 کیلوگرم به ازای هر فرد تولید می کنند. در این مطالعه همچنین تخمین زده شده است که چه مقدار از ضایعات غذایی، غیر ضروری بوده است. یافته با توجه به مناطق بالقوه این نتایج را به دست آورد: 91 درصد ضایعات غذایی تولید شده در سوپرمارکت ها، 62 درصد ضایعات تولید شده در رستوران ها، 52 درصد تولید شده در امکانات پذیرایی و 35 درصد این ضایعات که در منازل تولید می شوند، غیرضروری شناخته شده است.بعضی از ضایعات غذایی بدلیل اطمینان از انطباق با قوانین موجود حفاظت از بهداشت عمومی و مصرف کنندگان تولید می شود. از بین بردن گوشت آلوده از قفسه ها خود یک منبع تولید ضایعات غذایی است، اما یک اقدام پیشگیرانه لازم برای حفاظت از سلامت انسان نیز می باشد.
موارد دیگری نیز در این زمینه است که کمتر به آن توجه می شود، به عنوان مثال درج بهترین زمان مصرف بر روی تولیدات غذایی لزوما به این معنی نیست که محصول از آن تاریخ به بعد از بین می رود بلکه از آن تاریخ به بعد، کیفیت محصول کاهش می یابد. بعد از تاریخ ارائه شده، بعضی از محصولات برای استفاده سالم و امن می باشند، اما خرده فروشان آنها را به فروش نمی رسانند، مصرف کنندگان نیز آنها را خریداری نمی کنند. لذا انتظارات مصرف کنندگان نیز (به عنوان مثال انتخاب بیش از اندازه و قفسه های پر و یا زیباشناسی) می تواند باعث تولید ضایعات غذایی در مرحله خرده فروشی شود.
سرنوشت مواد غذایی به فروش نرفته، به شیوه های مدیریت پسماند بستگی دارد. ممکن است به عنوان علوفه مورد استفاده قرار گیرد، کمپوست شود و یا انرژی آن بازیافت گردیده و یا در نهایت در محل های دفن زباله، دفن گردد.
بهره وری در یک سیستم می تواند به عنوان بهره وری در دیگر سیستم ها نیز باشد
در هر بار که غذا را به عنوان ضایعات هدر می دهیم، در واقع در کنار آن زمین، آب، انرژی و تمام ورودی های دیگرکه برای تولید مواد غذایی نیاز بوده را از دست داده ایم. بنابراین هر گونه کاهش در تولید ضایعات غذایی به معنی سود بالقوه به نفع محیط زیست است. اگر از مقدار هدر رفت مواد غذایی در سراسر سیستم های غذایی بکاهیم به آب،کود، زمین، حمل و نقل، انرژی، جمع آوری زباله، بازیافت کمتر و غیره نیاز خواهیم داشت.
برای رسیدن به یک مفهوم گسترده تر از اقتصاد سبز، افزایش بهره وری منابع کمک می کند تا استفاده از منابع را در دیگر سیستم ها کاهش دهیم. این نکنه همیشه تقریبا یک سناریوی برنده بوده است.
http://www.eea.europa.eu
*کارشناس ارشد محیط زیست و مترجم زیست بوم