مشکلات پیش روی صادرات زعفران ایران

امروزه این محصول به دلیل مصارف خوراکی و دارویی فراوان، مورد توجه بسیاری از مردم جهان قرار دارد، و از آنجا که طبق آمار موجود در بخش قبل نشان داده شد ، ایران در تولید این محصول نه تنها مزیت نسبی بلکه از مزیت مطلق هم برخوردار می باشد، لذا می توان با تولید و صادرات آن منابع ارزی فراوانی را عاید کشور نمود.
شاید بتوان مشکل اصلی صادرات زعفران و به طور کلی محصولات غیرنفتی در ایران را وجود منابع عظیم نفتی دانست که از فروش و صادرات این ثروت، درآمدهای سرشاری نصیب دولت می گردد که انگیزه پایینی را برای دولت جهت توجه به صادرات غیرنفتی موجب می شود. در این زمینه مجلس می تواند با تصویب قوانینی، مقدار کمتری از درآمد نفت را در اختیار دولت بگذارد، تا دولت برای تأمین درآمد خود مجبور به سرمایه گذاری زیربنایی در صادرات غیرنفتی و به‌خصوص کالاهای کشاورزی شود. تا زمانی که نسبت درآمد حاصل از صادرات محصول زعفران به درآمد حاصل از فروش نفت؛ 1 به 600 باشد، هرگز نمی توان امید به افزایش ظرفیت‌ها برای تولید صادرات زعفران و دیگر کالاهای کشاورزی داشت.
 توجه ناکافی به امر آموزش در بخش کشاورزی به ویژه به منظور حفظ ارتقای کیفیت و سطح بهداشت محصول توجه ناکافی به بسته بندی صحیح استاندار جذاب تشکیل و به روز و فقدان استراتژی قیمت گذاری حفظ قیمت با توجه به مرغوبیت و کیفیت محصول تولیدی کشور و نیز نقش بی نظیر ایران در تولید این محصول  ،قاچاق پیاز زعفران به کشورهای دیگر از جمله افغانستان در سال های گذشته  پایین بودن قیمت زعفران در بازارهای هدف نسبت به بازار داخل را ، پایین بودن سهم ایران از منافع و ارزش افزوده به طور کلی  تجارت زعفران علی رغم سهم بالغ بر 90  درصد در تولید کاهش سهم و منافع تجارایرانی ازبخش بازرگان زعفران به کمتر از 5 درصد و افزایش سهم واسطه ها و دلال ها و صادر کننده گان غیر واقعی در شبکه بازار داخلی و خارجی به بییش از 50 درصد از دیگر مشکلات زعفران را از عمده  ترین مشکلات زعفران را می باشد
با توجه به این مطلب اکنون به بررسی مشکلات و راهکارهای افزایش تولید و تکنیک های کیفیت تولید برای افزایش صادرات می پردازیم، سپس به راهکارهایی که مستقیماً به افزایش صادرات زعفران کمک می کند ، اشاره خواهیم کرد.
راهکارهای افزایش تولید آموزش یکی از مسائلی که می تواند کمک قابل توجهی به افزایش تولیدات کشاورزی و از جمله زعفران نماید مسئله آموزش است که شامل تسهیلات آموزش عمومی و تخصصی می باشد. به خصوص در مورد زعفران که به نظر می رسد کمترین آموزش های عمومی و تخصصی در مورد آن صورت گرفته است و تحقیقات علمی در مورد افزایش محصول همراه با حفظ کیفیت آن بسیار محدود بوده و این مقدار کم نیز به کشاورزان آموزش داده نشده است. ،حمایت قیمتی سهم عمده ای در افزایش سود کشاورزان و حذف دست واسطه ها دارد،که یکی از ابزارهای آن خرید توافقی زعفران می باشد که حداقل می تواند هزینه کشاورزان را در مورد تولید زعفران پوشش دهد. اما این راه حل که به گفته بسیاری از کارشناسان بهترین راه حل ارائه شده در طول سالیان گذشته است؛ به علت کمبود مراکز خرید و تأخیر در پرداخت مطالبات زعفران کاران با مشکلاتی روبرو شده است. در همین راستا یارانه های نهاده ای از قبیل کود و ... می تواند نقش عمده‌ای در افزایش محصول داشته باشد. در ضمن از آنجا که تولید زعفران در شهرهایی که تولید بیشتری دارد؛ از لحاظ کشاورزی جانشین زرشک می باشد، این تضمین وحمایت قیمتی برای هر دو محصول زرشک و زعفران ،می تواند کشاورزان را از گرفتار شدن به منحنی های تارعنکبوتی نجات دهد و زمینه با ثباتی از تولید و صادرات این محصولات ایجاد نماید ،مدیریت منابع آب هر چند محصول زعفران به آب کمی احتیاج دارد و اغلب در مناطق کم باران رشد می نماید؛دراین مناطق نیز در هنگام خشک سالی، میزان تولید زعفران به شدت کاهش می یابد، لذا با مدیریت منابع آب موجود در این مناطق می توان از نوسانات شدید تولید و متضرر شدن کشاورزان جلوگیری نمود. البته این مدیریت با سرمایه بسیار کم و آموزش خود روستاییان به آبخیزداری و ایجاد سدهای کوچک شنی امکان پذیر است که در مقابل این سرمایه گذاری اندک، سود فراوانی نصیب کشاورزان این مناطق گردد، سرمایه گذاری‌های زیربنایی امور متعددی در افزایش قیمت زعفران تأثیرگذار است که مهم ترین آن هزینه های ناشی از حمل و نقل می باشد که می توان با ایجاد جاده های مناسب روستایی و افزایش وسایل حمل و نقل، این هزینه ها را کاهش داد. این امر باعث دسترسی آسان کشاورزان به مراکز خرید، حذف دست واسطه ها،کاهش هزینه های این محصول ودرنهایت تماس مستقیم خریدار و فروشنده می گردد،تکنیک های هسته ای و روش های جدید افزایش تولید با توجه اینکه تکنیک های هسته ای، نقش مؤثری می تواند در مراحل مختلف افزایش میزان تولید و سرعت و کیفیت خشک کردن و نگهداری این محصول داشته باشد؛ این امر درخور توجه بیشتری است. علاوه بر این هم اکنون در مناطقی که از لحاظ کمیت در تولید زعفران در رتبه اول در ایران قرار دارد، کیفیت و مرغوبیت محصول به اندازه بقیه مناطق نیست؛ این تکنیک ها می تواند با تلفیق کمیت و کیفیت، رغبت مشتریان به این محصول را افزایش دهد. همچنین تکنیک هسته ای می تواند با تسریع زمان خشک کردن زعفران ،از سیاه شدن و از بین رفتن طعم و بوی آن جلوگیری نماید، که این موارد همگی به افزایش تقاضا برای این محصول کمک می نماید، کشت تخصصی  تشویق کشاورزان به کشت تخصصی زعفران به جای کشت مختلط و متنوع انواع محصولات،کاهش ریسک آنان در صورت تخصص در تولید یک محصول، همچنین ایجاد بازارهای فروش میوه جات و سبزیجات مختلف به خصوص در مناطق روستایی به افزایش تولید این محصول کمک خواهد کرد.
علاوه بر راهکارهای مختلفی که در بالا برای افزایش تولید بیان شد که به طور طبیعی می تواند نقش مؤثری در افزایش صادرات این محصول نیز داشته باشد، نیاز به یک سری سیاست هاست که بتواند منجر به افزایش صادرات زعفران گردد را داریم بازاریابی محصولات کشاورزی و زعفران به طور خاص به دلیل برخی ویژگی ها نیاز به بازاریابی دقیق و علمی دارند از جمله این که بدلیل فسادپذیری و از بین رفتن رنگ، طعم و عطرآن؛ باید محاسبه دقیقی جهت انجام اموری نظیر بسته بندی و حمل و نقل آنها صورت گیرد، هم چنین نسبت به وزن خود حجم زیادی را اشغال می کند ، قسمت زیادی از آن را آب تشکیل می دهد که در هوای خشک ایران سریعاً تبخیر می گردد، لذا باید در فاصله کوتاهی از زمان تولید، به بازارهای مصرف برسد تا خواص و کیفیت خود را از دست ندهد. علاوه بر این چون محصولات مختلف کشاورزی در زمان های مختلف ثمردهی دارند و ممکن است با هم تفاوت داشته باشند لذا برای پایین آمدن هزینه حمل و نقل آن به خصوص با کشتی باید در مقیاس بسیار بزرگی تولید شوند. با توجه به این که معیار خرید و فروش زعفران به صورت خرده فروشی؛ مثقال و گرم است و این محصول اگر بخواهد با کالاهای صنعتی که از ظرافت زیادی برخوردار نیستند اما وزن زیادی دارند صادر شود، ممکن است به کیفیت آن لطمه وارد شود. هم چنین خصوصیت دیگر این محصول مانند سایر محصولات کشاورزی این است که یک بار در سال تولید می شود در حالی که تقاضا برای آن در کل سال ثابت است .
بنابراین با توجه به این موارد، نیاز به یک نظام بازاریابی خاصی دارد که بتوان با کمترین هزینه این محصول با ارزش را به دست مصرف کننده خارجی رسانید.
،توجه به نیاز و سلیقه مشتریان در امر صادرات بسیار مهم و حیاتی است، چون برخی کشورها زعفران را به خاطر عطر و طعم آن مورد استفاده قرار می دهند؛ بنابراین لازم است زعفران های درجه 3 و 4 که عطر لازم را دارا می باشد و قیمت کمتری هم دارد صادر نماییم، در عوض برخی کشورها آن را به خاطر رنگ دهی، مورد استفاده قرار می دهند که لازم است زعفران درجه 1 و 2 به این کشورها صادر شود و چون این کار ،نیاز هر مصرف کننده را طبق خواست او برآورده می کند حاضر به پرداخت قیمت آن نیز خواهد بود. بنابراین توجه به سلیقه مشتریان و صادرات طبق خواست هر مشتری، می تواند اثر مؤثری در افزایش صادرات زعفران داشته باشد. شاید به همین دلیل است که زعفران ایران ابتدا به امارات ، اسپانیا و ایتالیا صادر می شود و سپس به دست مشتریان نهایی این محصول می رسد.،تبلیغات یکی از امور بسیار مهمی که امروزه در تغییرترجیحات و سلیقه مصرف کننده در مورد یک کالا مؤثر می باشد ،تبلیغات است که در این زمینه تلاش کمی صورت گرفته است . هم چنین با تبلیغات می توان دامنه استفاده از این محصول را افزایش داد.
بنابراین تبلیغات می تواند منحنی های مطلوبیت کشورهای مختلف را به سمت این کالا متمایل نماید که باعث کم شدن و واکنش کمتر مشتریان نسبت به افزایش قیمت آن خواهد بود. هم چنین وابستگی به استفاده از محصول می تواند تبلیغات مخرب از جمله عدم رعایت بهداشت در استحصال محصول را کم اثر نماید.،کنترل کیفیت ورعایت استانداردها در افزایش صادرات این محصول تأثیرگذار است، رعایت موارد مختلف به خصوص در هنگام جداسازی کلاله ها از گل می باشد تا علاوه بر رعایت بهداشت ،کیفیت زعفران محفوظ بماند و مطابق استانداردهای تعریف شده بین المللی تولید گردد و به بازار مصرف عرضه شود.
 تعرفه و موانع غیرتجاری باعث کاهش صادرات کالاها و عدم کارایی در امر تجارت می گردد تعرفه ها و موانع غیرتجاری است. این امر در مورد زعفران نیز صادق می باشد و صادرات آن به صورت بسته بندی قیمت آن را در کشورهای مقصد بسیار گران می کند و باعث کاهش تقاضای مصرف کنندگان خارجی می گردد و از طرفی صادرات فله ای آن باعث افت کیفیت و نیز افتادن این کالا بدست واسطه ها می شود که بیشترین سود را دریافت نموده وبهره چندانی عاید کشور نمی شود.
پیوستن ایران به WTO می تواند تعرفه ها و موانع غیرتعرفه ای را کاهش دهد؛ همان طور که طبق یکی از اصول موافقت نامه گات (موافقت نامه عمومی تعرفه و تجارت)؛ باید تعرفه ها به تدریج کاهش یابد، هم چنین موانع غیرتعرفه ای حذف شود و به تعرفه تبدیل گرددکه طبق آن، کشورهای توسعه یافته باید تعرفه های کشاورزی را طی 6 سال به میزان 36درصد و کشورهای در حال توسعه به میزان 24 درصد و طی ده سال کاهش دهند و البته کشورهای کمتر توسعه یافته (LDCS) ملزم به کاهش نیستند.
خاطر نشان می کنم: در صادرات زعفران دارای مزیت مطلق هستیم اما به خوبی نتوانسته ایم از این فرصت مطلق استفاده کنیم و ارزش افزوده صادرات این محصول را نصیب کشور کنیم. دولت باید در بخش کلان اقتصادی برنامه ویژه ای را برای سازمان دهی وضع موجود طرح ریزی نماید