از مدت زمان آغاز به کار وزیر کشاورزی پنجاه ساله دولت دهم نزدیک به شش ماه گذشته است. معاون سابق اسکندری وزیر جهادکشاورزی دولت نهم، حالا خود در قامت یک وزیر به صندلی وزارت تکیه زده و مسئولیت وزارتخانه بزرگی که متولی بخش کشاورزی با سهمی معادل 20 درصد در تولید ناخالص ملی کشور است را برعهده گرفته است؛ البته کشاورزی بخشی از گستره وسیع کاری این وزارتخانه است.در این مدت دکتر "صادق خلیلیان" به صورت مرتب بر ضرورت نوسازی و مدرنیزاسیون و همچنین کنترل دقیق و موثر تعرفه ها در بخش کشاورزی تاکید کرده است و حالا که کشور در آستانه یک جراحی بزرگ اقتصادی است، تلاش می کند تا بخش کشاورزی بیشترین سود را از این تغییر بزرگ ببرد.خیلیان وزیری است که همچنان ارتباط قوی خود را با دانشگاه حفظ کرده است؛ او رئیس گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس بوده و حالا نه در ساختمان بیست طبقه ای بلوار کشاورز، بلکه در دفتر کوچک و جمع جور ساختمان شماره 2 جهاد کشاورزی در تقاطع خیابان های ولیعصر و طالقانی، مستقر شده است و در این دفتر پاسخگوی سئوالات ما در یک گفت وگوی حدود یک و نیم ساعته بود.
مشروح مصاحبه:
برنا: آقای خلیلیان! اجازه بدهید، گفت و گوی خود را با یک سوال حاشیه ای آغاز کنیم؛ چرا جای دفتر خود را عوض کرده اید، در حالی که بخش اعظم نیروهای ستادی وزارتخانه در ساختمان 20 طبقه ای بلوار کشاورز مستقر هستند؛ آیا دلیل خاصی باعث شد تا چنین کاری را انجام دهید؟
خلیلیان: خیر، نیروهای ستادی پیش از این، هم در این ساختمان و هم در ساختمان بلوار کشاورز مستقر بودند و ترجیح من این بود که دفترم جایی باشد که جمع و جور تر و دارای تشریفات کمتری باشد.
برنا: فقط همین، این جابجایی دلیل دیگری نداشت؟
خلیلیان: بله، تنها دلیل این جابجایی همین مسئله بود.
برنا: اجازه بدهید مستقیم سراغ سوژه اصلی برویم. شما علاوه بر اینکه از صاحب نظران و مدیران ارشد بخش کشاورزی بوده اید، یک اقتصاددان نیز هستید؛ همانطور که می دانید اقتصاد ایران از گذشته مشکلات زیادی داشته و دارد؛ به نظر شما طرح هدفمند کردن یارانه ها که هم اکنون در مجلس شورای اسلامی با برخی تغییرات تصویب شد، می تواند مشکلات فعلی اقتصاد ایران را حل کند؟
خلیلیان: اقتصاد کشور ایران قبل از انقلاب وابستگی شدیدی به واردات و صنایع مونتاژ داشت. بعد از انقلاب اسلامی با توجه به نیازهایی که دوره جدید اقتضا می کرد، رویکردهای اقتصادی عوض شد و حرکت به سمت استقلال اقتصادی آغاز شد که خوشبختانه پیشرفت های خوبی نیز تا به حال به دست آمده است.اما در دو زمینه اقتصاد ایران دارای مشکل بوده است که هم اکنون ما نیز با این مشکلات روبه رو هستیم؛ یکی اینکه اقتصاد ایران به شدت تحت تاثیر دولت قرار گرفت و بسیاری از فعالیت های اقتصادی به صورت دولتی انجام می شد. در اوایل انقلاب و دوران جنگ شرایط چنین مسئله ای را ایجاب می کرد، اما بعد از پایان دفاع مقدس و توسعه کارهای عمرانی، اقتصاد همچنان دولتی باقی ماند؛ در حالی که نیازهای ما هم اکنون بسیار با آن دوره متفاوت است. خوشبختانه با اجرای سیاست های اصل 44 کاهش سهم دولت و افزایش سهم بخش خصوصی و تعاونی در اقتصاد به قانون درآمد. برای این که ما به چنین هدفی دست پیدا کنیم، باید الزاماتی را دنبال کنیم که یکی از آنها هدفمند کردن یارانه ها است.تا موقعی که ما به این شکل یارانه ها را در اقتصاد توزیع کنیم، اجرای سیاست های اصل 44 به صورت مطلوبی جلو نخواهد رفت، چرا که باید فضای اقتصادی کشور برای توسعه بخش خصوصی رقابتی بوده و فاقد رانت باشد تا بتوانیم سیاست های اصل 44 را دنبال کرده و کارایی اقتصاد را بالا ببریم. از این رو، بحث هدفمند کردن یارانه ها یکی از الزاماتی است که باید به اجرا در بیاید تا ما بتوانیم یک تحول اساسی در اقتصاد ایجاد کنیم. از این رو، دولت بررسی این طرح را آغاز کرد و طرح هدفمند کردن یارانه ها نیز در کنار سایر محورهای طرح تحول اقتصادی مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت تلاش دولت منجر به لایحه ای شد که دولت به مجلس ارائه داد و طبق نظر مجلس نیز تغییراتی در آن بوجود آمد و در نهایت با رایزنی هایی که انجام شد تا حدودی نظرات دولت تامین شد؛ من فکر می کنم اگر این قانون به طور کامل اجرا شود، می تواند اقتصاد کشور را از وضعیت فعلی نجات دهد و یارانه ها را به صورت کاملا هدفمند توزیع کند.توجه داشته باشید که یارانه یعنی یک پرداخت کمکی است که باید به اقشاری پرداخت شود که باید از آن استفاده کنند، اما در شرایط فعلی یارانه ها اغلب به کالاهای مصرفی تعلق می گیرد و کسانی که تمکن مالی بالایی دارند و به طبع مصرف آنها نیز بالاتر است و از یارانه بیشتری استفاده می کنند.از این رو در طرح جدید این یارانه ها دقیقا به اقشاری پرداخت می شود که باید از آن استفاده کنند.
برنا: جناب وزیر! به نظر شما طرح هدفمند کردن یارانه ها می تواند هم بحث رقابت پذیری و هم بحث از بین بردن انحصار وارداتی را به خصوص در برخی از صنایع همانند بخش خودرو به طور همزمان حل کند؟
خلیلیان: به طور طبیعی اجرای طرح هدفمند کردن یارانه ها مدیریت مصرف را در اختیار خود افراد قرار می دهد و دولت به جای اینکه یارانه را به کالاها بدهد، آن را به صورت نقدی در اختیار مردم قرار می دهد تا آنها بتوانند مدیریت مالی خود را در اختیار بگیرند. وقتی که طرح هدفمند کردن یارانه ها اجرا شود، به طور طبیعی برخی از کالاهای یارانه ای که قیمت غیرواقعی دارند به صورت آزاد در بازار ارائه می شوند که عمده آن نیز شامل حامل های انرژی همانند بنزین، گازوئیل و برق می شود.هم اکنون به دلیل مصرف بالای حامل های انرژی متاسفانه ما متکی به واردات این محصولات همانند بنزین، از خارج از کشور هستیم. از این رو، ادامه این وضع سبب می شود تا توان صادراتی ما کاهش پیدا کند؛ اگر قیمت حامل های انرژی و کالاهای یارانه ای تعدیل شود، مردم این اختیار را پیدا می کنند تا مصرف خود را تعدیل کنند و از یارانه نقدی خود در جاهایی استفاده کنند که نیاز بیشتری دارند و خود به خود واردات بنزین و سایر حامل های انرژی به شدت کاهش پیدا می کند و وابستگی ما به خارج از کشور کم می شود.هم اکنون، قدرت های بین المللی که موضع منفی نسبت به ایران دارند از طریق ایجاد محدودیت برای واردات بنزین به ایران در صدد وارد کردن فشار به ایران هستند؛ خب هدفمند کردن یارانه ها سبب می شود تا وابستگی ما به خارج از کشور کمتر شده و ما را قادر می سازد تا با تحریم احتمالی آنها بر علیه ایران، به شکل مناسبت تری مقابله کنیم؛ درمجموع، طرح هدفمند کردن یارانه ها کارایی اقتصاد را بالا می برد و مدیریت مصرف را به سمت مصرف بهینه سوق می دهد؛ از طرف دیگر در داخل طرح نیز پیش بینی شده است تا تولید نیز مورد حمایت قرار بگیرد.
برنا: آقای خلیلیان! برخی از حمایت های بی جا سبب شده است تا مدیریت برخی از شرکت های اقتصادی ما ناکارآمد شده و عملا ما شاهد نوآوری جدیدی در صنایع کشور به خصوص صنایع خودرو نباشیم، آیا این طرح به همین صنعت خودرو و سایر صنایع تولیدی در داخل ضربه وارد نمی کند؟
خلیلیان: خیر، به نظر من طرح هدفمند کردن یارانه ها به افزایش کارایی صنایع نیز کمک می کند؛ چرا که این طرح سبب می شود تا واحدهای تولیدی ما در بخش صنعت و کشاورزی کاراتر عمل بکنند. با اجرای طرح هدفمند کردن یارانه ها، واردات ما در بخش حامل های انرژی کم می شود؛ از طرف دیگر دولت نیز در این چند سال سعی کرده است تا مدیریت واردات را به صورتی انجام دهد تا هم امکان حمایت از تولید فراهم شود و هم نیازهای کشور و قدرت انتخاب مردم بالا برود؛ از این رو، ما شاهد هستیم که تعرفه ها برای محصولات اساسی مانند خودرو به تدریج در حال کاهش است؛ به عنوان مثال، تعرفه واردات خودرو در سال 88، 90 درصد بود و در سال آینده نیز 70 درصد را دنبال می کند؛ در حقیقت اقتصاد کشور به تدریج به این سمت می رود تا ما هم فضای رقابتی را در کشور داشته باشیم و هم اینکه کارایی مصرف نهاده های تولید بالا برود و هم کارایی واحدهای صنعتی افزایش پیدا کند تا در جریان رقابت قرار بگیرند؛ از طرف دیگر اجرای این طرح سبب می شود تا صادرات ما نیز در دنیا بتواند از لحاظ قیمت و کیفیت رقابت پذیر شود.
برنا: آیا می توان اینگونه نتیجه گرفت که طرح هدفمند کردن یارانه ها می تواند اقتصاد و صنعت ایستای ایران را به تحرک وادار کند و به آن نشاط بخشد؟
خلیلیان: طبیعی است زمانی که شما منابع انرژی و نهادها را به صورت ارزان در اختیار بخش های تولیدی قرار بدهید ،نباید انتظار عملکرد مناسب و کارا را از آنها داشته باشید. برخی از واحدهای تولیدی ما هم اکنون با ظرفیت کامل نیز کار نمی کنند؛ چرا که با یارانه ای که دریافت می کنند می توانند با نصف ظرفیت کار کنند؛ از این رو، این واحدهای صنعتی سود خود را از تولید به دست نمی آورند؛ بلکه این واحدهای صنعتی از یارانه نهادهای صنعتی استفاده می کنند. از این رو با اجرای طرح هدفمند کردن یارانه ها، این واحدهای صنعتی به سمت افزایش تولید و کارایی خود حرکت خواهند کرد و هزینه های خود را پایین خواهند آورد؛ چرا که افزایش تولید منجر به نصف شدن هزینه های ثابت تولید خواهد شد.
برنا: آقای خلیلیان! به غیر از تاثیرات اجرایی طرح هدفمند کردن یارانه ها، آیا شما طرح هدفمند کردن یارانه ها را توهم زدا می دانید یا تورم زا؟
خلیلیان: ببینید در مسئله تورم، ما دو بحث تاثیرات دراز مدت و تاثیرات کوتاه مدت را داریم؛ قطعا در کوتاه مدت، ما آزادسازی قیمت ها را خواهیم داشت و قیمت ها افزایش پیدا خواهد کرد. اگر ما این کار را به صورت تدریجی انجام دهیم یک تورم مزمن ساختاری را به اقتصاد تحمیل خواهیم کرد و چون ساختارهای اقتصادی به صورت مرتب خود را با شرایط تطبیق می دهند، ما هر نوبتی به صورت تدریجی قیمت ها را بالا ببریم، دوباره به جای اول بازخواهیم گشت. این همان سیاستی بود که در دوران سازندگی و در چهارچوب سیاست های تعدیل اقتصادی انجام می شد و نه تنها یارانه ها هیچگاه حذف نمی شد، بلکه تورم هم طی سه برنامه به کشور تحمیل شده است؛ بنابراین، اگر این طرح را اجرا نکنیم اقتصاد ما به سرانجام نخواهد رسید و اهداف صنعت چشم انداز نیز محقق نخواهد شد. بنابراین با توجه به تجربه های گذشته، ما باید به سمت اجرای طرح هدفمند کردن یارانه ها برویم و بهترین کار این است که ما بتوانیم یک جهش یک باره ای را انجام دهیم و سپس ساختارهای اقتصادی را اصلاح کنیم یعنی یک بار برای همیشه این موضوع را حل کنیم. از این رو، ما باید در کوتاه مدت فشار یک افزایش قیمت ناگهانی را تحمل کنیم ؛ بعد از این مرحله که ممکن است دو تا سه سال طول بکشد عملا شرایط اقتصاد کشور غیرتورمی خواهد بود و افزایش سالانه قیمت ها نیز در حداقل ممکن محدود خواهد شد؛ چرا که ما جهش اصلی قیمت را انجام داده ایم و ظرفیتی برای بیشتر بالا رفتن قیمت ها وجود ندارد و واحدهای تولید ما باید به سمت افزایش بهره وری و کاهش هزینه های تولیدی خود بروند.
برنا: آقای احمدی نژاد در سال 84 در سفر دوم تبلیغاتی به قم، موضوعی را مطرح کردند با این مضمون که آقای هاشمی رفسنجانی در جلسه ای با یکی از مسئولان بلندپایه نظام، به این نکته اشاره می کند که در جریان اجرای برنامه های توسعه حدود دو میلیون نفر زیر چرخ های توسعه له خواهند شد؛ در همان جلسه سخنرانی قم آقای احمدی نژاد این صحبت را مطرح می کند که گویی صحبت از دو تا سه میلیون چوب خشک است؛ آیا این طرح فشار فراوانی را به اقشار آسیب پذیر و یا با ادبیات انقلابی بهتر بگوئیم، "مستضعف" وارد نمی کند؟
خلیلیان: نه، مسئله به این صورت نیست؛ در چهارچوب طرح هدفمند کردن یارانه ها پیش بینی شده است که حذف یارانه ها همراه با پرداخت جبرانی باشد، یعنی به اندازه فشاری که به دهک های پایین درآمدی می آید، پرداخت های جبرانی انجام شود؛ این کاری است که در برنامه های تعدیل اقتصادی در گذشته پیش بینی نشده بود. یک تورم تدریجی به مردم تحمیل می شد که سطح آن نیز بالا بود و هر ساله نیز تکرار می شد، به طوری که ما با تورم پنجاه درصدی نیز روبرو شدیم؛ از این رو یارانه ها در اقتصاد بالا باقی ماند و هیچ چیزی هم درست نشد و تعداد زیاد از اقشار آسیب پذیر دچار مشکلات عدیده ای شدند و فاصله طبقاتی نیز گسترش پیدا کرد. بنابراین، دولت در طرح خود پیش بینی تمام این اتفاقات را کرده است و برای اینکه جلوی له شدن اقشار مستضعف را در زیر چرخ توسعه بگیرد، پرداخت جبرانی را به این عده پیش بینی کرده است تا آنها بتوانند نه تنها قدرت خرید خود را حفظ کنند، بلکه بتوانند مدیریت و پس انداز مالی خود را تقویت کنند.البته طبیعی است دو دهک یا سه دهک بالایی جامعه که از این درآمدهای یارانه ای استفاده می کردند مجبور خواهند بود از مزیت های یارانه ای بی رویه صرف نظر کنند و به حق خود قانع باشند که البته آنها نیز زیر چرخ توسعه له نخواهند شد و زندگی خود را به شیوه سابق ادامه خواهند داد.
برنا: آقای خلیلیان! تکلیف خانواده هایی که در نقاط مرزی دهک ها قرار دارند چه می شود؛ چرا که با اجرای این طرح نیز فشار زیادی به آنها وارد شود؛ در حالیکه به دلیل یک اشتباه ممکن است آنها از کمک های جبرانی دولت بی بهره بمانند؟
خلیلیان: با توجه به اینکه 7 دهک جامعه تحت پوشش و حمایت این طرح قرار دارند و سه دهک بالایی هم نیازی به این یارانه ها ندارند، مشکلی برای هیچ کس در این طرح ایجاد نخواهد شد.
برنا: اما این تمام مسئله نیست؛ چرا که بخش اعظم قشر متوسط ما را کارمندان تشکیل می دهند و این نگرانی وجود دارد با توجه به اینکه بخش اعظم خانواده های کارمندی مبالغ زیادی را به صورت وام های مختلف بدهکار هستند، ممکن است در طبقه بندی دهک ها در جای نامناسبی قرار بگیرد و این موضوع در ارتباط کاری آنها با مردم تاثیر منفی بگذارد؛ برای حل این مشکل چه تدابیری اندیشیده شده است؟
خلیلیان: این اتفاق نخواهد افتاد چرا که کسانی که در طبقه متوسط هستند با افزایش قیمت ها شامل پرداخت های جبرانی می شوند و خود به خود دچار مشکل نخواهند شد؛ طبقات بالای درآمدی نیز مشکلی نخواهند داشت؛ از این رو بخش اعظم این پرداخت ها به 4 دهک پایینی جامعه و بخش دیگری از آن به سه دهک بالایی پرداخت خواهد شد. در مجموع اجرای این طرح سبب خواهد شد تا وضع این هفت دهک درآمدی نسبت به وضع موجود بهتر باشد.
برنا: آقای خلیلیان! زمانی که طرح سهمیه بندی بنزین آغاز شد برخی از آشوب های پراکنده در تهران آغاز شد؛ از آنجایی که بحث هدفمند کردن یارانه ها بسیار فراتر از طرح سهمیه بندی بنزین خواهد بود، آیا جامعه در هنگام آغاز اجرای این طرح دچار مشکلات امنیتی نخواهد شد؟
خلیلیان: در مقابل کار بزرگ سهمیه بندی بنزین چند اعتراض پراکنده صورت گرفت که در حد صفر تلقی می شود. در حد محدود و در برخی از نقاط تهران و برخی آشوبگران و فرصت طلبان که حساب آنها نیز از مردم جداست تحرکاتی را انجام داده اند که البته تاثیری در اجرای این طرح نداشت؛ مردم هم این شرایط را پذیرفتند و خود را تطبیق دادند و رضایت نسبی مردم در آن به دست آمد؛ کاری که امروز قرار است انجام شود بسیار بزرگتر از طرح سهمیه بندی بنزین است. البته دولت نیز پیش بینی های لازم را انجام داده است و مردم نیز به دلیل پرداخت های جبرانی آسوده خاطر هستند. از این رو، به نظر نمی رسد که ما تحرکاتی در هنگام اجرای این طرح داشته باشیم؛ البته برخی ها قطعا به دنبال سوء استفاده خواهند بود و دولت نیز تدابیر لازم برای برخورد با آن را لحاظ کرده است.
برنا: ستادی که قرار بود برای نظارت بر اجرای طرح هدفمند کردن یارانه ها با حضور مستقیم رئیس جمهور انجام شود تشکیل شد یا نه؟
خلیلیان: به طور کلی طرح هدفمند کردن یارانه ها یک جراحی بزرگ و اساسی در اقتصاد است که دولت نیز به اندازه ابعاد این طرح بر روی آن وقت می گذارد؛ به طور مثال کارهای کارشناسی این طرح نزدیک به دو تا سه سال است که در حال انجام است و همه تمهیدات برای اجرای موفق این طرح اندیشیده شده است و انشاء الله در اجرای این طرح هیچ مشکلی به وجود نخواهد آمد.
برنا: در خصوص جلوگیری برخی از سوء استفاده های مالی و بازرگانی از اجرای این طرح دولت چه تدابیری را اندیشیده است؟
خلیلیان: خوشبختانه دولت راجع به تمام جنبه های طرح با تمام قوا طراحی های خود را انجام داده است و وقت گذاشته و خواهد گذاشت.
برنا: آقای خلیلیان! زمان اجرای سایر محورهای طرح تحول اقتصادی چگونه خواهد بود، آیا زمانی برای اجرای این طرح ها پیش بینی شده است یا نه؟
خلیلیان: کاری که هم اکنون در حال انجام است آزادسازی قیمت ها است که در چهارچوب طرح هدفمند کردن یارانه ها انجام می شود؛ طرح های دیگر ماهیت متفاوتی دارند که می توان به اصلاح نظام بانکی، نظام بیمه و یا نظام مالیاتی اشاره کرد که خواست همگانی است و هر کاری که در این مسیر انجام شود تبعات مثبتی خواهد داشت که آثار آن در کوتاه مدت ظاهر می شود بدون اینکه شاهد آثار منفی آن باشیم، چرا که ماهیت آنها با ماهیت طرح هدفمند کردن یارانه ها متفاوت است. از این رو، هر قدمی که دراین مسیر برداشته می شود آثار مثبتی دارد که در کوتاه مدت تاثیر خود را نشان می دهد؛ بعضی از این طرح ها آغاز شده است که می توان به اصلاح نظام اداری و یا اصلاح نظام بانکی اشاره کرد که از مدت ها پیش آغاز شده است. در بحث مالیات ها نیز ما به سمتی می رویم که مالیات برارزش افزوده به عنوان اصلی ترین شاخص آن هم اکنون مطرح است. بحث افزایش بهره وری نیز یکی دیگر از محورهای این طرح محسوب می شود که هم با سایر اجزای طرح تحول اقتصادی مرتبط است و هم سبب تاثیر در اجرای طرح هدفمند کردن یارانه ها خواهد شد.
برنا: آیا بحث مالیات بر ارزش افزوده نیز جزئی از طرح تحول اقتصادی محسوب می شود؟ عده ای هستند که با دریافت مالیات بر ارزش افزوده از مشتری، به نوعی فرار مالیاتی دارند، برای این موضوع تدبیری اندیشیده شده است؟
خلیلیان: اصلاح نظام بانکی و اصلاح نظام مالیاتی مکمل هم محسوب می شوند که سبب می شود فرارهای مالیاتی به طور قابل توجهی کاهش پیدا کند؛ هم اکنون کسانی هستند که سودهای میلیاردی را کسب می کنند، اما کل عملیات اقتصادی که انجام می دهد تنها با یک موبایل است؛ این قبیل اقدامات در طرح تحول اقتصادی که یکی از آنها اصلاح نظام توزیع کالا است حذف می شوند و دست برخی افراد از رانت های بادآورده کوتاه خواهد شد.فعالیت های اقتصادی باید شفاف شود و در این شفافیت مالیات ها در جایی می نشیند که باید اخذ شود و همه متناسب با سهم خود مزایایی که از زندگی و کار در فضای اقتصادی ایران بهره مند می شوند را پرداخت می کنند.
برنا: شما تا چه حد برنامه پنجم توسعه را با رویکردهای کنونی دولت همسو می بینید؟
خلیلیان: برنامه پنجم توسعه رویکردهای متفاوتی دارد؛ در این برنامه، طرح هدفمندسازی یارانه ها به صورت اجرایی دیده شده است؛ چرا که قانون این طرح هم اکنون تصویب شده است؛ از طرف دیگر رویکرد اصلی برنامه پنجم توسعه عدالت محوری است؛ چرا که این مسئله در برنامه های توسعه قبلی دیده نشده است؛ البته این برنامه ابزار عدالت محوری را نیز در داخل خود گنجانده است و می تواند آن را به صورت عملی پیاده کند و فاصله دهک ها را کاهش دهد. در حقیقت این برنامه یک برنامه عملیاتی و اجرایی است که سبب می شود آثار اجرای آن به صورت ملموس مشخص شود و به کلی گویی همانند برنامه های قبلی اکتفا نکرده است؛ از این رو برنامه پنجم توسعه برنامه ها و اهداف خود را به طور کامل پیش بینی کرده است؛ بنابراین برنامه پنجم به طور کامل متفاوت از برنامه های قبلی است و رویکرد آن نیز کاملا عملیاتی و اجرایی است. البته اثرات اجرای این برنامه نیز کاملا باید ملموس باشد و این گونه نباشد که ما برنامه هایی را تدوین کنیم که بود و نبود آن فرقی نکند و اقتصاد مسیر خود را طی کند.
برنا: خب شما تفاوت مشخص و بارز این برنامه را با برنامه های قبلی توسعه در چه می بینید؟
خلیلیان: برنامه پنجم توسعه یک برنامه کاملا عملیاتی است و پروژه ها و طرح هایی که باید در شرایط فعلی اجرا شود را به طور کامل بیان کرده است. یکی از این رویکردها، بحث عدالت محوری و رویکرد دیگر توجه به مسائل فرهنگی است؛ مسائلی که عملادر برنامه های قبلی هیچ توجهی به آن نشده است؛ در زمینه اقتصادی نیز این برنامه به دنبال این است که هم مهار تورم را در دستور کار داشته باشد و هم به دنبال رشد اقتصادی و کاهش بیکاری باشد. از این رو طرح تحول اقتصادی به طور کامل در داخل برنامه پنجم توسعه اجرایی می شود که می توان به طرح هدفمند کردن یارانه ها اشاره کرد. از این رو تفاوت اصلی این برنامه با برنامه های دیگر در این است که دولت بلافاصله همزمان با تدوین برنامه بودجه، برنامه مطابق با آن را نیز تدوین کرده است و از سال اول نیز به دنبال اجرای طرح هدفمند کردن یارانه ها است.
برنا: پس چرا حجم برنامه پنجم با وجود عملیاتی بودن آن، از سایر برنامه های توسعه ای بسیار کمتر بوده است؟
خلیلیان: برنامه توسعه در حقیقت عملیاتی است که ما می خواهیم در اقتصاد آن را انجام دهیم و نه نوشته هایی که به صورت طولانی نوشته می شود و هیچ گاه نیز اجرا نمی شود؛ به همین خاطر حجم برنامه کم می شود؛ از این رو با عملیاتی شدن برنامه جنبه نوشتاری آن نیز از بقیه برنامه ها کمتر خواهد شد.
برنا: تاثیر هدفمند کردن یارانه ها در بخش کشاورزی چگونه خواهد بود؟
خلیلیان: طرح هدفمند کردن یارانه ها تمام بخش های اقتصادی را متحول می کند که بخش کشاورزی نیز یکی از همین بخش ها است؛ طبیعی است واحدهای تولیدی ما به دلیل اینکه انرژی ارزان را در اختیار دارند به صورت کارا عمل نمی کنند؛ زمانی که یارانه ها واقعی شود، واحدهای تولیدی به سمت افزایش کارایی و تکنیک های تولید و کشت پیشرفته تر خواهند رفت. از این رو واحدهای کشاورزی با هدفمند کردن یارانه ها به سمت مکانیزاسیون و مدیریت بهتر در واحدهای تولیدی خود خواهند رفت تا بتوانند شرایط بهتری را فراهم کنند؛ در مجموع بخش کشاورزی در میان مدت طراحی شده است تا طرح های اجرایی مشخصی در چهارچوب طرح هدفمند کردن یارانه ها بهره وری خود را بالا ببرد که این مسئله شامل بهره وری در مصرف انرژی تا مصرف نهاده های مختلفی تولیدی می شود که بسته های اجرایی آن نیز طراحی شده است.
برنا: حمایت های دولت در بخش تولیدریال شامل بخش کشاورزی نیز خواهد شد؟
خلیلیان: بله، طرح هدفمند کردن یارانه ها به گونه ای نوشته شده است که 50 درصد منابع حاصل از اجرای طرح برای جبران هزینه های خانواده ها اختصاص خواهد یافت و یک سری حمایت های تامین اجتماعی از دهک های پایین درآمدی انجام خواهد شد تا آنها نیز مورد حمایت قرار بگیرند. بخش دیگری از منابع نیز به سمت بودجه خواهد رفت و اقدامات بودجه ای متناسب با طرح برای توسعه پیشرفت کشور انجام خواهد شد و 30 درصد هم به بخش های تولیدی اختصاص پیدا خواهد کرد تا این بخش ها بتوانند با تغییراتی که در واحدهای تولیدی خود می دهند، خود را به سمت افزایش بهره وری سوق دهند. مصرف انرژی را کاهش دهند و کارایی را افزایش دهند و در بخش کشاورزی بهره وری آب افزایش پیدا کند و این تدابیر در مجموع باعث می شود تا بخش های کشاورزی بتواند از این حمایت ها برخوردار شود.
برنا: آقای خلیلیان! این حمایت ها تا چه زمانی ادامه پیدا خواهد کرد آیا بعد از اتمام مهلت پنج ساله این حمایت ها قطع خواهند شد؟
خلیلیان: خیر؛ تعدیل قیمت ها در طرح 5 ساله دیده شده است که در طول 5 سال قیمت ها متعادل شود و آزادسازی انجام شود، اما هدفمند کردن یارانه ها همیشه خواهد بود. کمااینکه کشورهای پیشرفته نیز به بخش کشاورزی خود یارانه می دهند و حتی به اقشار کم درآمد جامعه خود یارانه هایی می دهند تا آنان را مورد حمایت قرار دهد که می توان به بیمه بیکاری یا بحث بهداشت و درمان اشاره کرد. از این رو هدفمند کردن یارانه ها و اختصاص آنها به مردم و تولید کنندگان مسئله ای نیست که بخواهد قطع شود و در دراز مدت اجرای این طرح ادامه خواهد داشت، اما نوع پرداخت ها به گونه ای خواهد بود که اقتصاد کارا عمل کند.
برنا: همانگونه که مطلع هستید کشاورزی ما همچنان سنتی است آیا شما برنامه خاصی را برای تبدیل کشاورزی سنتی به کشاورزی پیشرفته دارید؟
خلیلیان: طبیعی است ما اگر بخواهیم نیازهای کشور را که به صورت فزاینده در طول زمان در حال افزایش است، تامین کنیم؛ وضعیت کشاورزی ما به شکل فعلی نمی تواند پاسخگو باشد؛ به عنوان مثال در بخش آب، بهره وری ما در حدود 38 درصد است و در بسیاری از جاها نظام های آبیاری ما سنتی هستند؛ به عنوان مثال ما 8 میلیون اراضی زیر کشت آبی داریم که تنها 10 درصد آن دارای سامانه های آبیاری تحت فشار است و مابقی به صورت سنتی آبیاری می شوند. در بحث مکانیزاسیون از کاشت، داشت و برداشت، ما تقریبا نیمه مکانیزه هستیم؛ بنابراین فضا برای اینکه ما بتوانیم این اقدامات را انجام دهیم و نیاز کشور را تامین کنیم در بخش کشاورزی بسیار وجود دارد و ضرورت آن نیز احساس می شود. ما باید به سمت کشاورزی پیشرفته و اقتصادی برویم و نه کشاورزی که محدود به بحث معیشتی و سنتی است. "سنتی" به این معنی که روش های موجود، روش های کارایی نیست و به آب و خاک آسیب می زند و تولید زیادی را نیز نصیب کشاورز نمی کند؛ "معیشتی" نیز به این معنا است که هزینه های آن از سود چنین کشاورزی بیشتر است و ثمره ای که کشاورز به دست می آورد کم است و وی مجبور است تنها به یک نان بخور و نمیر اکتفا کند در حالی که ما در کشاورزی تولید ثروت می کنیم ولی تولید کنندگان ما جزو دهک های پایین درآمدی هستند؛ در حالی که باید آنها در سطح متوسط رو به بالا باشند؛ بنابراین وضعیت کشاورزی ما باید خود را از این حالت جدا کند و با افزایش بهره وری آب، مکانیزاسیون، بکارگیری نهاده های مناسب که عملکرد مناسب در واحد سطح داشته باشند، از یک کشاورزی سنتی معیشتی به یک کشاورزی اقتصادی حرکت کنند. در این صورت ما می توانیم نیازهای کشور را به بهترین شرایط تامین کنیم و کشاورزان ما نیز وضعیت مالی مناسبی پیدا می کنند.
برنا: آیا در بحث تبدیل کشاورزی سنتی به کشاورزی مدرن، برنامه ای مشخصی برای استفاده از فارغ التحصیلان کشاورزی وجود دارد؟
خلیلیان: قطعا ما اگر بخواهیم این کار را انجام دهیم، نیاز به دانش روز داریم؛ این فارغ التحصیلان می توانند این حلقه اتصال باشند و انتقال یافته های جدید تحقیقاتی و علمی را انجام دهند؛ به همین خاطر در دولت نهم این طراحی انجام شد تا شرکت های فنی مهندسی به کمک فارغ التحصیلان شکل گرفتند و در دولت دهم این طرح سرعت پیدا کرده است؛ ما در طی 6 ماه گذشته 400 شرکت را به شرکت هایی که از گذشته در این مسیر فعالیت می کردند، اضافه کردم و این کار به ما کمک می کند فارغ التحصیلان کشاورزی را به کار بگیریم. در عین حال، در کشت های گلخانه ای که دارای عملکرد بالا در واحد سطح هستند و نیازمند کشاورزی پیشرفته تر هستند، اولویت واگذاری با فارغ التحصیلان بخش کشاورزی است و از همین رو با ورود فارغ التحصیلان جدید، ترکیب سنی و تحصیلی بخش کشاورزی تغییر می کند و این مسئله کمک می کند تا ما بتوانیم در بخش کشاورزی از این عزیزان استفاده کنیم .
برنا: ما هم اکنون شاهد هستیم بسیاری از فارغ التحصیلان رشته کشاورزی به دلیل نبود کار در حوزه کشاورزی با وجود علاقه به فعالیت در این حوزه، در بخش های دیگری فعالیت می کنند، آیا شما برنامه خاصی برای حل این معضل دارید؟
خلیلیان: معضل اساسی کشور ما همین است که دانشگاه ها سرعت رشد بالاتر از ایجاد فرصت های شغلی دارند؛ طبیعی است در کوتاه مدت می توانیم فشار را کم کرد و در طولانی مدت می توان این معضل را حل کرد؛ بعنوان مثال در بحث ایجاد شرکت های خدماتی فنی مهندسی، فارغ التحصیلان می توانند در این شرکت ها مشغول به کار شوند و در عین حال استقلال عملی خود را حفظ کنند؛ چرا که آنها حقوق بگیر دولت نخواهند بود؛ کلینیک های خاک، گیاه شناسی و دامپزشکی باید به وسیله فارغ التحصیلان بخش کشاورزی اداره شود، یا اولویت واگذاری کشت های گلخانه ای با فارغ التحصیلان کشاورزی است که ساخت زیربناهای آن را دولت انجام می دهد و وام یارانه ای نیز به تحویل گیرندگان این واحدها تعلق می گیرد تا بتوانند کار را ادامه دهند.
برنا: آیا با وجود فضای موجود در بخش کشاورزی ما که یک کشاورزی سنتی است می توان امیدی به پذیرفته شدن این فارغ التحصیلان از سوی کشاورزی سنتی ما داشت؟
خلیلیان: باید توجه داشته باشیم که بسیاری از خدماتی که این شرکت ها ارائه می دهند، جزو یارانه های دولت محسوب می شود و کشاورزان نیز رغبت فراوانی برای استفاده از آن خواهند داشت؛ قدم دیگر برای بالا بردن کارایی فارغ التحصیلان طرح کارورزی است که دولت فارغ التحصیلان را به مدت 10 ماه در واحدهای تولیدی مشغول به کار می کند تا بتوانند مهارت های عملی را کسب کرده و مهارت های خود را نشان بدهند تا بتوانند انجام فعالیت بالاتری را کسب کنند. ضمن اینکه برخی از اقدامات همانند در اختیار قرار دادن ماشین آلات و ادوات کشاورزی به فارغ التحصیلان این رشته صورت گرفته است، تا آنها بتوانند با ارائه این خدمات، دستمزد خود را دریافت کنند یا به عنوان مثال یک کشاورز باید خاک خود را به آزمایشگاه خاک شناسی ارائه کند تا بتواند کود مورد نیاز خود را دریافت کند.
برنا: آیا کشاورزان قبول می کنند که به سراغ چنین مراکزی بروند؟
خلیلیان: ضوابطی که ما تعیین کرده ایم کشاورزان را مجبور می کند به سراغ این مراکز بروند؛ اگر کشاورز می خواهد کود دریافت کند باید آزمایش خاک خود را انجام دهد و نمی تواند بگوید من این کار را انجام نمی دهم و یا شرکتی که ماشین آلات کشاورزی در اختیار آن قرار می گیرد ارتباطی به سن یا نحوه رابطه وی با کشاورز ندارد، تمام کشاورزان ما ماشین آلات در اختیار ندارند. با توصیه و اینکه کشاورزان و فارغ التحصیلان در جایی و اردویی با یکدیگر بنشینند و بخندند و کاری انجام دهند کاری درست نخواهد شد و بیش از آنکه برای کشاورزان مفید باشد، برای فارغ التحصیلان مفید خواهد بود؛ اما اجرای این اردوها سبب نخواهد شد تا کشاورزان به سمت استفاده از خدمات این فارغ التحصیلان بروند. به تدریج آثار توصیه های فارغ التحصیلان به این کشاورزان به سمتی خواهد رفت که بخش کشاورزی خود به خود به سراغ این افراد خواهند رفت. خوشبختانه این طرح هم اکنون در حال اجرا است و نتایج مثبتی نیز داشته است اما مشکلاتی نیز وجود دارد که به مرور زمان حل خواهد شد.
برنا: جناب وزیر! آیا خبر خوشی برای کشاورزان در شب عید دارید؟
خلیلیان: به دلیل اینکه کشاورزان همواره کمک های خود را از دولت دریافت می کنند ما خبر خوش غیرمترقبه نداریم، اما چندین پروژه در حال انجام است که به تدریج آثار خود را نشان خواهد داد. ماشین آلات کشاورزی ما اغلب فرسوده هستند؛ ما طرحی را در بهمن ماه در دولت به تصویب رساندیم که تعویض کمباین ها و تراکتورهای فرسوده را داشته باشیم و دولت برای آن یارانه خواهد داد تا بهره وری کشاورزی بالا رفته و هزینه های تولید پایین بیاید. از طرف دیگر ما سطح توسعه آبیاری تحت فشار را در سال آینده چند برابر خواهیم کرد؛ با توجه به اینکه حداقل 50 درصد هزینه آن را دولت خواهد داد، کشاورزانی که در نوبت استفاده از این تسهیلات خواهند بود به سرعت از این مزایا بهره مند خواهند شد. کار دیگر نیز که از یک ماه پیش آغاز شده است این است که ما تعاونی تولید کنندگان را به تعاونی مصرف کنندگان وصل کنیم و کشاورزان ما از سود محصولات خود بهره بیشتری ببرند؛ بعنوان مثال در ایام نوروز از 1200 غرفه ای که مربوط به توزیع محصولات کشاورزی در 261 شهر برپا شده است و 15 درصد زیر قیمت، محصولات به دست تولید کنندگان می رسد و این مسئله به ما کمک می کند که ما بتوانیم فاصله بین واسطه ها و کشاورزان را کوتاه کنیم که البته این مسئله زمان بر است تا ما بتوانیم شرایط رقابتی را در بازار ایجاد کنیم تا کشاورز بتواند سهم بیشتری را از دست رنج خود برداشت کند.
برنا: آقای وزیر! اجازه بدهید به موضوعات سیاسی نیز گریزی بزنیم؛ در محافل سیاسی این گونه نقل است که آقای خلیلیان از زمانی که به وزارت رسیده است، ارتباطاتی با چهره های کارگزارانی و اصلاح طلب داشته است و آنها نیز مناصب کلیدی را در این وزارتخانه در دست گرفته اند، شما چنین مسئله ای را تأیید می کنید؟
خلیلیان: به طور حتم چنین مسئله ای صحیح نیست؛ اما نفس ایجاد ارتباط به نظر من باید وجود داشته باشد؛ زمانی که من در ستاد دکتر احمدی نژاد با تمام قدرت کار می کردم و آقایان دوم خرداد و اصلاح طلب علیه ما بودند، باز هم من ارتباطات خود را داشتم؛ آنها ابتدا تلاش کردند که مرا تطمیع بکنند که شما مشاور یک شرکت بزرگ اقتصادی شوید و بعد از ظهرها پس از پایان کار در دانشگاه، سری به آن شرکت بزنید و حقوق کامل خود را دریافت کنید. البته من از آنها عذرخواهی کردم و گفتم که حقوق دانشگاه برای من کافی است؛ بعد از اینکه این مسئله محقق نشد، آنها مرا تهدید کردند؛ چرا که فکر نمی کردند دکتر احمدی نژاد انتخاب شود و به من گفتند ما شما را بعد از انتخابات خواهیم دید؛ زمانی که دیدند این تهدیدها موثر واقع نشد و ما همچنان از حق دفاع می کنیم تا کشور در اختیار کسانی قرار نگیرد که بعد از انتخابات چه فتنه هایی را برپا کردند تا کشور را دو دستی تقدیم بیگانگان کنند، در نهایت یکی از اساتید دانشگاه تربیت مدرس به اتاق من آمد و به من توهین کرد؛ یعنی آنها تطمیع و تهدید و توهین را در مورد من به کار بردند و در نهایت راه به جایی نبردند و خوشبختانه حق هم در جای خود قرار گرفت و این انتخابات با پیروزی بزرگی برای نظام به سرانجام رسید و فتنه هایی که آنها برپا کردند پس از راهپیمایی بزرگ نهم دی ماه و 22 بهمن ماه برای همیشه بسته شد و از نظر من به تاریخ پیوست.
برنا: جناب آقای خلیلیان! به طور خاص به یکی از مسئولان کشاورزی دولت سازندگی اشاره می کنم که حرف و حدیث های زیادی نیز در خصوص مسائل مالی وی وجود دارد و گفته می شود شما با این شخص رابطه نزدیکی را برقرار کرده اید.
خلیلیان: زمانی که من به عنوان وزیر مسئولیتی را بر عهده می گیرم، باید تلاش کنم نیروهایی که توانایی های لازم را دارند را به نوعی به کار کشاورزی متصل کنم، چرا که کشاورزی کار کاملا تخصصی است و برخلاف برخی از وزارتخانه این وزارتخانه سیاسی نیست؛ اما در انتصاباتی که تاکنون انجام دادم یکی مهندس علی آبادی را به عنوان قائم مقام خود و نفر دوم وزارتخانه و رئیس سازمان شیلات معرفی کردم. ما در بخش کشاورزی امور جنگل و مراتع، امور مربوط به تولیدات گوشتی و تولیدات گیاهی و منابع آب و خاک را در اختیار داریم. به هر حال مهندس علی آبادی از کسانی بوده است که توانمندی های بالایی در اختیار دارد و در دولت دهم نیز به عنوان وزیر نیرو از طرف آقای احمدی نژاد معرفی شده است. در بخش آب و خاک نیز سرپرست را ابقا کردیم که آن هم یک شخص کاملا با انگیزه و طرفدار آقای احمدی نژاد است و در عین حال یک فرد کاملا متخصص به شمار می آید.
برنا: پس به زودی ما شاهد تغییر جدیدی در وزارت کشاورزی نخواهیم بود؟
خلیلیان: خیر، ما تغییرات دیگری هم خواهیم داشت؛ اما باید ببینیم قضاوت های موجود در خصوص این تغییرات چیست. زمانی که ما آن عملکرد را در قبال انتخابات داشتیم که این رویکرد ما نیز از زمان دوم خرداد ایجاد شد که آنها ما را در دانشگاه تربیت مدرس منزوی کردند و در طول نزدیک به 6 سال اجازه نمی دادند ما در سمت های اجرایی پستی را بگیریم.
برنا: آقای وزیر! اجازه بدهید به طور روشن تری سوالم را از شما بپرسم؛ آقای کلانتری به عنوان کسی که وزیر کشاورزی دولت سازندگی و اصلاحات بوده است، چه ارتباطی می تواند با وزارت جهاد کشاورزی در دولت دهم داشته باشد؟
خلیلیان: من با آقای کلانتری ملاقات و دیدار داشتم، اما این به معنای آن نبوده است که من امور وزارتخانه را با ایشان هماهنگ کنم؛ من با تمام وزرای قبلی جهاد کشاورزی ملاقات داشته ام؛ چه با آقای اسکندری چه با آقای سعیدی کیا، چه با آقای زالی وزیر کشاورزی در زمان جنگ و چه با آقای کلانتری که نزدیک به 13 سال وزیر کشاورزی این مملکت بوده است دیدار و گفت و گو داشته ام؛ حتی من با برخی از قائم مقام های قبلی وزارت کشاورزی همچون آقای ایروانی که قائم مقام وزیر بود، دیدار و ملاقات داشته ام و اعتقاد من این است بایستی این دیدارها و ارتباطات وجود داشته باشد؛ اما طبیعی است که هر کس بنا بر ملاحظه خود کارها را جلو می برد ما نباید از این بترسیم که وزیر دیداری با شخصیت یا کسی داشته باشد و بر آن اساس بدون آنکه هیچ اثر خارجی نیز از آن دیدار ببینیم قضاوت کنیم. توجه کنید که علیه من حتی شب نامه نیز پخش شده است و برخی از افراد که خود را به جریانات مورد حمایت دکتر احمدی نژاد منتصب می کنند، بر علیه من اتهاماتی را مطرح کرده اند. زمانی که ما این اتهامات را بررسی کردیم، متوجه شدیم که این شخص با مدارک جعلی به اسم طرفداری از دولت آقای احمدی نژاد، در یکی از شرکت های تابعه وزارتخانه حقوق های بسیار بالایی گرفته است که ما عذر این شخص را خواستیم. به هر حال این افراد رانت خوار هستند و خود را با هر فضایی تطبیق می دهند.
برنا: آقای خلیلیان! اخیرا شخصی با یکی از سایت های خبری مصاحبه کرده است و شما را متهم به اخراج خود به دلیل انتقاد از شما کرده است، این فرد همان فردی است که می فرمائید؟ آیا اخراج وی به دلیل انتقاد از شما را تایید می کنید؟
خلیلیان: خیر این فرد، فرد دیگری است ولی با باند قبلی که من آن را مطرح کردم مرتبط است؛ این شخصی که می فرمائید پیش از اینکه مصاحبه ای داشته باشد و با این سایت مصاحبه کند، برکنار شده بود و مطرح کردن این حرف تنها یک سناریو سازی است. به هر حال هر وزیری که مسئولیتی را به عهده می گیرد، حق این را دارد که انتصابات مربوط به خود را داشته باشد؛ اگر ما نتوانیم حتی یک مدیر را عوض کنیم، چگونه می توانیم بخش کشاورزی را اداره کنیم. حق من است که بتوانم مدیر یا عضو هیات مدیره یک شرکت را تغییر دهم؛ طبیعی است هر تغییری با یک جوسازی همراه است و متاسفانه یک باند پشت پرده نیز وجود دارد که شب نامه های فراوانی را بر علیه من منتشر کردند. زمانی که آنها چنین شب نامه هایی را منتشر می کنند، نمی توانند جدا از جریان فتنه باشند؛ ولی تنها ظاهر خود را عوض کرده اند. ما همواره رانت خواری را به دیگران منتصب کرده ایم، اما برخی ها در پوشش همین مسائل و حمایت از رئیس جمهور، سخت تر از فتنه های پس از انتخابات را در وزارتخانه ها ایجاد کرده اند.
برنا: آقای خلیلیان! به هر حال ممکن است، نیروهای منصوب به آقای احمدی نژاد و مردم ذهنیت خوبی نسبت به آقای کلانتری نداشته باشند.
خلیلیان: اگر قرار بود که من تحت تاثیر این مسائل و برخی از ارتباطات قرار بگیرم، در همان ابتدای کار که معلوم نبود آقای احمدی نژاد به ریاست جمهوری برسند با تطمیع و توهین و تهدید کنار می کشیدم؛ حال چرا در شرایط فعلی که می خواهیم کار را با ایده روشنی به سرانجام برسانیم، تحت تاثیر چنین مسائلی قرار بگیریم. من در دانشگاه ها سخنرانی می کردم و با ظرافت هایی خاص واقعیت های اقتصادی را به جامعه دانشگاهی منتقل می کردم که این کار را با تحلیل 30 سال بررسی اقتصادی کشور روشن کردم و از مسیر نرم افزاری وارد کار شدم و در مناظره ها افراد طرف ما در موضع ضعف قرار می گرفته اند که نمونه روشن آن مناظره من در دانشگاه صنعتی اصفهان بود؛ زمانی که حاضران دیدند طرف مقابل من تنها به کلی گویی بسنده کرده و هیچ جواب قانع کننده ای ندارد و ضعف های اقتصادی دولت های قبل را بیان کردم، در انتهای جلسه جو به نفع دولت تغییر کرد و این مسیری بود که من از شهریور ماه سال پیش آن را دنبال می کردم و حتی برای این موضوع از مسئولیت معاون برنامه ریزی وزیر جهادکشاورزی در دولت نهم استعفا دادم؛ چرا که می دانستم باید در این عرصه از طریق نرم افزاری کار را دنبال کرده ایم.
برنا: پس هیچ نگرانی در این خصوص ندارید.
خلیلیان: ببینید حواس من کاملا جمع است و من کل اقتصاد را بررسی کردم و کشاورزی در این بین جای خود را دارد. در شرایط انتخابات مسائل کلان اقتصادی مطرح است، اما در حال حاضر مسائل تخصصی بخش کشاورزی مطرح است؛ از این رو کاملا ما عملکرد ها را می دانیم و مواضع افراد در قبال مسائل مختلف برای ما روشن است؛ ولی خب اخلاق من به صورتی است که این مسائل را کمتر بیان می کنم، اما حواس من هست که چه کاری انجام می دهم.ما باید با حرکت های نرم افزاری، کاملا مسلط و مجهز باشیم و از همان مسیر، کار را انجام دهیم؛ چرا که برخوردهای سخت و خشن سبب می شود تا عده ای علیه ما موضع گیری کنند و به اهدافی که ما در نظر داریم، نرسیم.